Giới thiệu cây Cà Chua

Cà Chua
Nguồn: Tiểu Ban Trồng trọt – Gap Library – TTNSV

Giới thiệu cây cà chua

Cà chua có tên khoa học là Lycopesicon esculentum Mill thuộc họ Cà (Solanaceae), danh pháp Solanum lycopersicum L. Ở nước ta việc phát triển trồng cà chua còn có ý nghĩa quan trọng về mặt luân canh, tăng vụ và tăng năng suất trên đơn vị diện tích, do đó cà chua là loại rau được khuyến khích phát triển. Tuy nhiên, việc trồng cà chua chưa được phát triển mạnh theo mong muốn vì cà chua trồng trong điều kiện nóng và ẩm ở nước ta dễ mắc nhiều bệnh gây hại đáng kể như héo xanh, sương mai, bệnh do virus,… khó phòng trị. Ngoài ra mùa hè vùng nhiệt đới trồng cà kém đậu trái vì nhiệt độ cao nên hạt phấn bị chết (bất thụ). <xem thêm>

Nguồn gốc và xuất xứ

Cà chua có nguồn gốc từ Nam Mỹ. Cà chua là cây ngắn ngày, tuy nhiên trong điều kiện tối hảo cà chua có thể là cây dài ngày. Cà chua được trồng phổ biến ở nhiều quốc gia trên thế giới, với diện tích lớn thứ 2 trong các loại rau. <xem thêm>

Người ta suy đoán cà chua tiến hóa từ loài thực vật tiền sử Nighshade hơn hàng triệu năm trước ở Nam Mỹ (cùng với khoai tây, thuốc lá và ớt) và từ từ di chuyển lên phía bắc cho đến khi được thuần hóa ở vùng đất Mesoamerica giữa Mexico và bắc Costa Rica. Vùng đất này là quê hương của một số xã hội Tiền Colombia tiên tiến phát triển mạnh mẽ ở đó cho đến khi người châu Âu đến trong Thời đại Khám phá. Trong suốt 500 năm trước Công nguyên, một trong những nền văn hóa đó đã thuần hóa cà chua và đưa nó vào ẩm thực của họ. Nền văn hóa đó là của người Aztec. Kể từ thời điểm đó, cà chua từ từ lan rộng khắp Trung và Nam Mỹ. Ngay từ những năm 1540, cà chua bắt đầu được trồng trên các cánh đồng ở Tây Ban Nha và được sử dụng thường xuyên như một loại thực phẩm phổ biến vào đầu thế kỷ 17. Tài liệu tham khảo đầu tiên được biết đến về cà chua ở các Thuộc địa Bắc Mỹ của Anh đã được xuất bản trên tạp chí Botanologia của nhà thảo dược học William Salmon in năm 1710, tại Carolinas. Vào giữa thế kỷ 19, cà chua đã trở nên phổ biến và bắt đầu được sử dụng rộng rãi ở Syria, Iran và Trung Quốc. <Xem thêm>

Giá trị dinh dưỡng và Công dụng

1. Giá trị dinh dưỡng

Hàm lượng nước của cà chua khoảng 95%, 5% còn lại chủ yếu bao gồm carbohydrate và chất xơ cùng nhiều vitamin và khoáng chất khác.

Trong một quả cà chua sống trung bình nặng khoảng 100 gam có chứa: lượng calo: 18, nước: 95%, chất đạm: 0,9 gam, carb: 3,9 gam, đường: 2,6 gam, chất xơ: 1,2 gam, chất béo: 0,2 gam.

Cà chua là một nguồn cung cấp chất xơ dồi dào. Hầu hết các chất xơ (87%) trong cà chua là dạng không hòa tan, ở dạng hemicellulose, cellulose và lignin.

Cà chua cũng chứa rất nhiều vitamin và khoáng chất, bao gồm:

Vitamin C: Vitamin này là một chất dinh dưỡng thiết yếu và chất chống oxy hóa. Một quả cà chua cỡ trung bình có thể cung cấp khoảng 28% lượng tiêu thụ hàng ngày của vitamin C.

Kali: Là một khoáng chất thiết yếu, có lợi cho việc kiểm soát huyết áp và ngăn ngừa bệnh tim.

Vitamin K1: Còn được gọi là phylloquinone, rất quan trọng đối với quá trình đông máu và sức khỏe của xương.

Folate (vitamin B9): Rất quan trọng đối với sự phát triển bình thường của mô và chức năng tế bào, đặc biệt quan trọng đối với phụ nữ mang thai.

Vitamin A: Tốt, khỏe đôi mắt.

Một số khoáng chất khác: canxi, sắt, magie, phốt pho, kẽm,…

Các hợp chất thực vật khác:

Lycopene: Một chất chống oxy hóa, cũng là chất đem lại màu đỏ cho quả cà chua.

Beta caroten: Một chất chống oxy hóa, được chuyển hóa thành vitamin A trong cơ thể, làm cho cà chua có màu vàng hoặc cam.

Naringenin: Một flavonoid được tìm thấy trong vỏ cà chua, đã được chứng minh là có tác dụng giảm viêm và bảo vệ chống lại các bệnh khác nhau.

Axit chlorogenic: Một hợp chất chống oxy hóa mạnh mẽ, có thể làm giảm huyết áp ở những người huyết áp cao. <xem thêm>

2. Công dụng

Tốt cho mắt: những người thị lực yếu hoặc bị bệnh quáng cà nên ăn nhiều cà chua vì trong cà chua có chứa rất nhiều vitamin A và vitamin C. Hàm lượng vitamin A còn giúp ngăn ngừa thoái hóa điểm vàng và nguy cơ đục thủy tinh thể.

Phòng chống ung thư: hàm lượng lycopene rất cao có trong cà chua giúp phòng chống các bệnh ung thư như ung thư tuyến tiền luyệt, dạ dày, cổ tử cung, đại tràng,…

Làm sáng da: chất lycopene trong cà chua có tác dụng chống oxy hóa mạnh và bảo vệ da khỏi ánh nắng mặt trời. Đắp mặt nạ bằng cà chua hàng ngày giúp bạn có làn da sáng bóng.

Giảm lượng đường trong máu: các chất chống ôxy hóa trong cà chua giúp bảo vệ thận và thành mạch, ngăn ngừa nguy cơ mắc bệnh tiểu đường. Hàm lượng crom và oxy hóa trong cà chua giúp kiểm soát lượng đường trong máu.

Giúp ngủ ngon: hàm lượng vitamin C và lycopene có tác dụng giúp ngủ ngon hơn. Do đó, những ai bị thiếu ngủ nên bổ sung thêm cà chua vào các bữa ăn hàng ngày.

Giúp xương chắc khỏe: những ai thường xuyên ăn cà chua có tỷ lệ loãng xương thấp hơn nhiều do trong cà chua có vitamin K và canxi có tác dụng giúp xương chắc khỏe.

Chữa các bệnh mãn tính: trong cà chua có chứa carotenoid và bioflavonoid có tác dụng chống viêm rất tốt. Những người bị bệnh tim mạch hoặc Alzheimer nên ăn chua rất tốt.

Giúp giảm cân: cà chua chứa rất ít chất béo, không chứa cholesterol và chứa rất nhiều chất xơ nên giúp bạn cảm thấy no, do đó có tác dụng giảm cân hiệu quả.<xem thêm>

Giá trị kinh tế

Năm 2011 Việt Nam đứng thứ 27 trên toàn cầu về sản lượng cà chua xuất khẩu, Việt Nam xuất khẩu tổng giá trị 2.417.000 USD. Xuất khẩu cà chua của Việt Nam đã giảm từ 2.417.000 USD xuống 1.675.000 USD trong khoảng từ năm 2011 – 2014. Thị trường chính là Liên bang Nga và Đài Bắc, Trung Quốc. <xem thêm>

Theo người trồng cà chua ở Lạng Sơn, trung bình một sào cà chua nếu chăm sóc tốt có thể cho thu hoạch từ 1,5 – 2 tấn quả. Với giá bán dao động từ 5.000 – 8.000 đồng/kg tùy loại to, nhỏ, người dân sẽ có thu nhập từ 8 đến 10 triệu đồng/sào sau khi trừ chi phí. Với hiệu quả kinh tế từ cây cà chua, chính quyền cũng định hướng người dân tiếp tục phát triển, mở rộng diện tích, tuy nhiên, cần nắm bắt thị trường để không sản xuất ồ ạt dẫn đến cung lớn hơn cầu. Từ trồng cà chua, nhiều hộ dân đã có thu nhập từ 40 đến 80 triệu đồng/năm, góp phần tăng thu nhập bình quân đầu người trên địa bàn. Cụ thể đến năm 2021, thu nhập bình quân đạt 36,2 triệu đồng/người/năm, tăng 1,2 triệu đồng/người/năm so với năm 2019; tỷ lệ hộ nghèo của xã giảm từ 9,3% năm 2019 xuống còn 5,7% năm 2020. <Xem thêm>

Những năm qua, cây cà chua đã trở thành cây trồng thế mạnh của Việt Nam. Tại thôn Hưng Long, xã Thành Long (Hàm Yên). Nhờ tuân thủ đúng quy trình kĩ thuật và áp dụng tiến bộ khoa học kĩ thuật vào sản xuất, cây cà chua tại thôn Hưng Long sinh trưởng, phát triển tốt, đem lại thu nhập ổn định cho người dân mỗi năm. Với giống cà chua Tre Việt số 1 với diện tích trồng 1,5 sào, bình quân mỗi gốc cho thu từ 2,5 – 3 kg quả, 1 sào cà chua trong vòng 4 – 5 tháng cho năng suất từ 1,8 – 1,9 tấn quả, với giá bán ở tháng 3/2022 từ 10.000 – 15.000 đồng/kg, sau khi trừ chi phí đầu tư công chăm sóc thu lãi khoảng từ 12 – 17 triệu đồng/sào/vụ. <xem thêm>

Tiềm năng thị trường

Năm 2015, tổng xuất khẩu toàn cầu của cà chua lên đến 1.293.209.000 USD các nước nhập khẩu là Ý, Tây Ban Nha, Mỹ, Thổ Nhĩ Kỳ và Hy Lạp. Ý là nước xuất khẩu lớn nhất cà chua lớn nhất thế giới, trong 2015 tổng xuất khẩu cà chua lên đến 985.880.000 USD (76,23%). Thứ hai là Tây Ban Nha với 82.577.000 USD (6,38%).

Năm 2015, tổng nhập khẩu toàn cầu của cà chua lên đến 1.310.890.000 USD với các nước nhập khẩu là Anh, Đức, Pháp, Nhật Bản và Hà Lan.

Nhập khẩu cà chua thế giới đang tăng dần, từ 1.298.039.000 USD vào năm 2011 đến 1.310.890.000 USD trong năm 2015. Khoảng 215 quốc gia nhập khẩu cà chua với 94 quốc gia xuất khẩu. Giá trị xuất khẩu trung bình của thế giới là 881 USD. Tuy nhiên, giá trị đơn vị từ nước này sang nước khác khác nhau đáng kể. Giá trị tăng trưởng hàng năm là 161 USD/tấn. Các nhà nhập khẩu chính cà chua của Việt Nam: Liên bang Nga, Đài Bắc, Trung Quốc, Kazakhstan, Fiji, Úc, Belarus, Nhật Bản, Hoa Kỳ. <xem thêm>

Tình hình sản xuất và tiêu thụ cà chua trên Thế giới

Cà chua là một trong những loại rau ăn quả được sử dụng rộng rãi trên toàn thế giới, trong các món ăn hàng ngày và trong công nghiệp chế biến. Theo thống kê cho thấy, diện tích trồng cây cà chua, sản lượng cũng như năng suất tăng qua các năm. Năm 2016 diện tích trồng cà chua trên thế giới là hơn 4,85 triệu ha với sản lượng đạt khoảng 177 triệu tấn. Đến năm 2020 diện tích trồng cà chua trên thế giới là hơn 5,05 triệu ha với sản lượng khoảng 187 triệu tấn (FAOSTAT, 2022). <xem thêm>

Năm	Diện tích (ha)	Năng suất (tấn/ha)	Sản lượng (tấn)
2016	4.854.457	36,54	177.382.876
2017	4.876.142	36,51	178.024.027
2018	5.004.555	36,01	180.231.376
2019	4.999.181	36,61	183.014.805
2020	5.051.983	36,98	186.821.216

(FAOSTAT,2022)

Giá cà chua ở khắp các châu lục trên thế giới gần đây tăng khá mạnh do nhiều nguyên nhân: thời tiết bất lợi, sâu bệnh hại cà chua,… Có một yếu tố chung tác động tới ngành cà chua của mọi quốc gia, đó là chi phí sản xuất tăng. Bên cạnh giá phân bón tăng cao, chi phí năng lượng tăng cũng ảnh hưởng nghiêm trọng đến nguồn cung cà chua, bởi nhiều nước bắt đầu vào mùa thắp điện cho vườn cà chua.

Bắc Mỹ: Giá cà chua tốt hơn mọi năm. Ngành sản xuất cà chua ở Mỹ đang có một vụ mùa bội thu nhờ giá cao thúc đẩy người trồng mở rộng sản xuất, nhất là loại cà chua nho. Bên cạnh đó, các giống cà chua bò trên mặt đất và cà chua trồng giàn cũng được đầu tư sản xuất. Nhìn chung, giá cà chua ở Bắc Mỹ năm 2021 cao hơn so với cùng kỳ năm 2022.

Hà Lan và Bỉ: Khủng hoảng năng lượng và bệnh trên cà chua gây áp lực lên người trồng. Giá cà chua ở Bỉ và Hà Lan cao từ mùa Hè và tiếp tục tăng qua mùa Thu, trái ngược với xu hướng của những năm gần đây. Thông thường, tháng 11 giá cà chua thường giảm nhẹ vì lượng cà chua nhập khẩu tăng cao, song năm 2021 mọi thứ không theo quy luật. Giá cà chua ở Hà Lan và Bỉ đều tăng tiếp trong tháng 11.

Đức: Nhiệt độ thấp khiến nhu cầu cà chua giảm. Tuy nhiên, nguồn cung về số lượng và chủng loại vẫn cao hơn bao giờ hết nên nhu cầu có thể được đáp ứng một cách dễ dàng.

Italy: Chi phí sản xuất tăng gây khó cho ngành sản xuất cà chua. Theo dữ liệu, trong năm kết thúc vào tháng 9/2021, hơn 23,3 triệu gia đình Italy (89% tổng dân số) đã mua cà chua ít nhất 1 lần. Người Italy mua cà chua trung bình 17,2 lần/năm với chi phí trung bình là 2,1 euro.

Tây Ban Nha: Diện tích sản xuất cà chua giảm. Theo ước tính sơ bộ năm 2021, diện tích trồng cà chua sẽ giảm 3% so với vụ trước, đạt gần 8.400 ha. Chi phí sản xuất cao, đặc biệt là lao động, cạnh tranh quốc tế mạnh mẽ, cũng như các vấn đề về bệnh hại đã ảnh hưởng rất lớn đến người trồng cà chua. Một số người đang dần thay thế cây cà chua bằng những loại cây có chi phí thấp hơn như ớt hay bí xanh.

Nam Phi: Mưa lớn ảnh hưởng đến thu hoạch cà chua Nam Phi. Giá cà chua đã giảm đáng kể từ tháng 11 do nguồn cung cho thị trường dồi dào. Giá bán cà chua tại các chợ cuối tháng 11 đã giảm 42% xuống 4,47 Rupi (0,25 euro)/kg do nguồn cung tăng, nhưng dự kiến giá sẽ sớm đảo chiều tăng trở lại do mưa cản trở việc thu hoạch ở các tỉnh phía Bắc.

Trung Quốc: Thời tiết xấu và chi phí sản xuất tăng cao nên từ mùa Hè cho đến cuối năm 2021, giá cà chua Trung Quốc luôn duy trì cao. Cách đó một thời gian, Sơn Đông, Hà Bắc, Thiểm Tây, Sơn Tây, Hà Nam và những nơi khác bị mưa lớn liên tục trong nhiều ngày khiến tỷ lệ đậu trái ở cây thấp hơn bình thường, làm giảm đáng kể lượng cung cho thị trường so với những năm trước năm 2021. Bên cạnh đó, từ đầu năm đến tháng 12/2021, giá hạt giống, phân bón, thuốc bảo vệ thực vật… đều tăng, kéo giá thành sản xuất tăng; giá dầu tăng cũng khiến chi phí vận chuyển tăng, góp phần đẩy giá rau nói chung và cà chua nói riêng tăng mạnh.

Ấn Độ: Giá cà chua đã tăng chóng mặt ở Chennai, tại chợ rau Koyambedu, giá 1 kg cà chua là 120 Rupee, còn tại các chợ bán lẻ trên toàn thành phố, giá lên tới 150 Rupee/kg. Lượng mưa lớn ở nhiều vùng của Andhra, Karnataka và quận Krishnagiri của Tamil Nadu, nơi trồng cà chua trên diện rộng, đã bị ngập trong nước. Tại nhiều vùng của Andhra, toàn bộ vụ mùa bị mất trắng hoặc hơn 80% diện tích canh tác bị thiệt hại. <xem thêm>

Tình hình sản xuất và tiêu thụ cà chua ở Việt Nam

Tại Việt Nam, cà chua bi là loại quả được trồng nhiều tại những vùng đồi, núi có khí hậu mát mẻ như Đà Lạt, Sapa. Khi vào mùa, cà chua bi có mức giá chỉ khoảng 15.000 đồng đến 20.000 đồng/kg. Khi hết mùa tại Hà Nội, cà chua bi có mức giá khá đắt đỏ và không dễ dàng gì mua được cà chua bi tại những chợ truyền thống. Cà chua bi trái mùa chỉ bán tại một vài siêu thị, những cửa hàng rau-củ-quả nông nghiệp hữu cơ và có mức giá dao động từ 60.000 đồng đến 80.000 đồng/kg tùy loại. Tại chợ đầu mối Đền Lừ (Hoàng Mai – Hà Nội), gần như cà chua bi là loại quả không có hàng để nhập về. Nhiều tiểu thương gom được cà chua từ Đà Lạt chuyển ra thường chỉ bán cho các nhà hàng, quán ăn. Vậy nên, cà chua bi không có nhiều để bán tại các chợ truyền thống. Cà chua bi Đài Loan có hình bầu dục, trái nhỏ bằng đầu ngón tay cái, vỏ màu đỏ và căng mọng. Điều đặc biệt, giống cà chua này không có hạt, có vị ngọt, giòn nên rất được ưa chuộng. Cũng như những giống cà chua khác, cà chua bi Đài Loan có thể dùng nấu canh, xào, làm salad rau củ, ăn sống, làm sinh tố, nước ép…Theo nhiều chủ cửa hàng bán loại cà chua này thì đây là loại cà chua làm đẹp da, tốt cho tiêu hóa, cải thiện thị lực, chống lão hóa…Có thời điểm giá bán cà chua này dao động ở mức 450.000 đồng/kg, đắt hơn rất nhiều lần so với cà chua Việt Nam. <xem thêm>

Cà chua có năng suất trung bình từ 30 – 40 tấn/ha. Ở Lâm Đồng, có 7 ngàn ha nhưng sản lượng chiếm hơn 50% của cả nước với năng suất đạt từ 65 – 70 tấn/ha (đối với canh tác ngoài đồng). Điều này cho thấy, việc phát triển cây cà chua ở Lâm Đồng là phù hợp với nhiều điều kiện khí hậu và thổ nhưỡng cũng như kinh nghiệm canh tác của người nông dân.<xem thêm>

Năm 2020, cà chua được trồng và tiêu thụ phổ biến. Diện tích cà chua trong những năm gần đây dao động trong khoảng 23 – 25 ngàn ha, khoảng 40% ở phía Nam với diện tích khoảng 9.000 ha, trong đó Lâm Đồng có diện tích lớn nhất khoảng 7000 ha/năm. Ở các tỉnh phía Nam, 100% giống cà chua đang được sử dụng là giống cà F1 nhập nội, các giống phổ biến trong sản xuất những năm gần đây là 386, Kim cương đỏ, Anna, Savio, Lahay, trong đó giống Lahay được dùng cho sản xuất trong nhà màng tại Lâm Đồng. Giá giống cà chua trung bình từ 25 – 40 triệu đồng/kg, tại Lâm Đồng giá giống có lúc lên đến 43 triệu đồng/kg đối với giống cà chua sản xuất ngoài trời, hạt giống cà chua sản xuất trong nhà màng như Lahay, trung bình từ 1.500 đồng – 4000 đồng/hạt. <xem thêm>

Các giống cà chua hiện nay

1. Cà chua bi

Là loại cà chua có trái nhỏ, có hình dạng quả tròn hoặc dài, màu đỏ đều rất đẹp, cà chua bi có vị chua nhưng ngọt hơn cà chua thông thường. Cà chua bi tuy quả nhỏ, nhưng dễ trồng, trồng được nhiều vụ trong năm, sai quả, cà chua bi có vị ngọt, giòn thích hợp với món sa lát ngoài ra, cà chua bi còn có công dụng có thể bảo vệ nam giới khỏi nguy cơ bị ung thư tuyến tiền liệt.

2. Cà chua tím

Là giống phát triển khỏe mạnh, thích nghi nhanh với điều kiện môi trường mới, cho năng suất cao, đem lại hiệu quả kinh tế lớn. Một sào trồng được khoảng 300 nghìn gốc, mỗi gốc cho khoảng 5 – 7 kg.

3. Cà chua quả đen

Là loại cây khá dễ trồng, với khả năng kháng bệnh cao. Có thể trồng trong nhà kính hoặc ngoài trời, số lương nhánh nhiều, do đó cần phải làm giàn đỡ. Hương vị quả giống với sự kết hợp của cà chua thông thường và mận.

4. Cà chua arka F1

Có xuất xứ từ Ấn Độ là giống cà chua cao sản, sai quả, quả mọc thành chùm, quả to nặng 100 – 120 g/quả, khi chín có màu đỏ tươi rất đẹp mắt. Cà chua Arka F1 là một loại thực phẩm vàng cho sức khỏe, rất bổ dưỡng và lành mạnh, có tác dụng tăng cường sức đề kháng của cơ thể, ngăn ngừa và điều trị bệnh suy nhược thần kinh, chống nhiễm trùng…

5. Cà chua cherry tròn đỏ

Là loại cà chua tròn nhỏ, có hình dáng giống quả cherry màu đỏ chót, thịt ngọt dày. Cà chua thường được dùng để ăn salad, nấu canh, xào, làm mứt, nước ép hay làm nước sốt chắm, trộn rất ngon.

6. Cà chua cherry tròn vàng

Cà chua cherry tròn vàng có hình dáng tròn nhỏ như quả cherry, màu vàng pha chút cam đẹp mắt. Ở thế hệ lai F1 cà chua cherry vàng như một vầng sáng của các loại cà chua, tập trung những thế mạnh từ giống lai tạo nên đã làm cho cà chua này hoàn hảo vượt trội hơn rất nhiều.

7. Cà chua bi lùn quả đỏ

Là loại nhỏ của cà chua thông thường. Quả tròn hoặc dài, màu đỏ đều rất đẹp. Cà chua bi có hình dáng nhỏ, bóng đẹp với màu đỏ hoặc vàng tươi khi chín. Cà chua bi lùn vàng có hàm lượng dinh dưỡng tương tự các loại cà chua thông thường. Tuy nhiên một số loại cà chua bi có vị ngọt thanh, do vậy thường được các chị em ưu thích sử dụng như một loại trái cây.

8. Cà chua bi cao cây

Là loại cà chua mới cho năng suất và chất lượng cao. Giống như các loại cà chua khác, kỹ thuật trồng không khó. Thời vụ: Quanh năm. Cách chăm sóc: Khi gieo hạt cần phủ một lớp đất mỏng lên trên. Thân cây cao nên có thể làm giàn chống đỡ cho cây. Tưới nước và bón phân đầy đủ cho cây. Thời gian thu hoạch: sau khi gieo 90 ngày. Thu hoạch quả liên tục. Công dụng: Làm thức ăn, trang trí. Tập tính: Cây cao trưởng thành 2 m. Trái đồng đều. Mỗi trái nặng 15 – 20 gram, màu đỏ.

9. Cà chua trái tim F1

Là loại cà chua đang rất được yêu thích vì hình dáng độc lạ, có kiểu dáng rất ngộ nghĩnh, quả có hình trái tim màu đỏ rất đẹp. Nhờ hình dáng đẹp mắt, giá mua hạt giống rẻ, cộng thêm việc gieo trồng, chăm sóc không khác nhiều so với các giống cà chua thường thấy nên cà chua trái tim được khách hàng, người làm vườn yêu thích. Quả có thể nặng tới 400 g. Cây rất to, cao khoảng 1,5 m. Quả có hương vị rất thơm, ngon, mát. Cà chua hình trái tim cũng như các loại cà chua thường thấy, có thể chế biến thành nhiều món xào nấu, salad, nước ép rất tốt cho sức khỏe…

10. Cà chua quả lê vàng/đỏ

Cà chua lê vàng/đỏ là một giống mới của châu Âu, thời gian từ lúc gieo hạt cho đến lúc ra hoa khoảng 100 – 110 ngày, trái cây có dạng quả lê, màu vàng/đỏ, mịn, nặng khoảng 50 – 80 g với một hương vị tuyệt vời. Cà chua lê vàng/đỏ cho năng suất cao với một chồi hoa cho từ 8 – 10 quả, ở Việt Nam cà chua trồng được quanh năm và cho năng suất ổn định. Khi cây cà chua được khoảng 3 đến 4 lá thì đem trồng trong chậu hoặc xuống đất.

11. Cà chua bi lùn quả vàng

Là một loại cà chua trái nhỏ được lai tạo giữa cà chua dại với cà chua vườn thuần chủng, xuất hiện từ Mexico từ khoảng thế kỷ 15, cà chua bi có vị chua nhưng ngọt hơn cà chua thông thường. Cà chua bi tuy quả nhỏ, nhưng dễ trồng, trồng được nhiều vụ trong năm, rất sai quả. <xem thêm>

Đặc điểm sinh trưởng và phát triển

Rễ: Rễ thuộc loại rễ chùm, ăn sâu và phân nhánh mạnh, khả năng phát triển rễ phụ rất lớn. Trong điều kiện thích hợp những giống tăng trưởng mạnh có rễ ăn sâu 1 – 1,5 m và rộng 1,5 – 2,5 m vì vậy cà chua chịu hạn tốt.

Thân: Thân tròn, thẳng đứng, mọng nước, phủ nhiều lông, khi cây lớn gốc thân dần dần hóa gỗ. Thân mang lá và phát hoa. Ở nách lá là chồi nách.

Lá: Lá cà chua thuộc loại lá kép, mỗi lá có 3 – 4 đôi lá chét, ngọn lá có một lá riêng gọi là lá đỉnh. Rìa lá chét đều có răng cưa nông hay sâu tùy giống. Phiến lá thường phủ lông tơ.

Hoa: Hoa mọc thành chùm, lưỡng tính, tự thụ phấn là chính. Số lượng hoa trên chùm thay đổi tùy giống và thời tiết, thường từ 5 – 20 hoa.

Trái: Trái thuộc loại mọng nước, hình dạng thay đổi từ tròn, bầu dục đến dài. Vỏ có thể nhẵn hay có khía, màu sắc của trái thay đổi tùy giống và điều kiện thời tiết. Thường màu sắc trái là màu phối hợp giữa màu vỏ trái và thịt trái.

Yêu cầu về điều kiện ngoại cảnh: Thích hợp từ 21 – 24^oC, nếu nhiệt độ đêm thấp hơn ngày 4 – 5^oC thì cây cho nhiều hoa. Cà chua là cây ưa sáng, không nên gieo cây con ở nơi bóng râm, cường độ tối thiểu để cây tăng trưởng là 2.000 – 3.000 lux, không chịu ảnh hưởng quang kỳ. Ở cường độ ánh sáng thấp hơn hô hấp gia tăng trong khi quang hợp bị hạn chế, sự tiêu hao chất dinh dưỡng bởi hô hấp cao hơn lượng vật chất tạo ra được bởi quang hợp, do đó cây sinh trưởng kém. Yêu cầu nước của cây trong quá trình sinh trưởng, phát triển không giống nhau. Khi cây ra hoa đậu trái và trái đang phát triển là lúc cây cần nhiều nước nhất, nếu đất quá khô, hoa và trái non dễ rụng; nếu đất thừa nước, hệ thống rễ cây bị tổn hại và cây trở nên mẫn cảm với sâu bệnh. Nếu gặp mưa nhiều vào thời gian này trái chín chậm và bị nứt. Lượng nước tưới còn thay đổi tùy thuộc vào liều lượng phân bón và mật độ trồng. Cà chua có thể trồng trên nhiều loại đất khác nhau nhưng thích hợp nhất vẫn là đất có cấu trúc nhẹ, nhiều mùn, giữ ẩm và thoát nước tốt (Đất thịt nhẹ, đất thịt pha cát, đất bazan,…), pH từ 5,5 – 7,5, thích hợp nhất từ 6 –6,5. <xem thêm>

Kỹ thuật trồng và chăm sóc cà chua

Giống: Tùy theo điều kiện và nhu cầu của thị trường để chọn giống. Anna và Kim Cương là hai giống được trồng phổ biến, giống Anna có hình dạng quả phù hợp với thị hiếu người tiêu dùng, có khả năng kháng bệnh tốt trong mùa mưa nên được bà con nông dân trồng nhiều.

Các giống trên ghép với gốc cà chua Vimina để kháng bệnh héo xanh vi khuẩn.

Giống	Độ tuổi (Ngày)	Chiều cao cây (cm)	Đường kính cổ rễ (mm)	Số lá thật	Trình trạng cây
Cà chua	22 – 25	12 – 15	2,5 – 3,5	5 – 6	Cây khoẻ mạnh, không dị hình, rễ trắng, ngọn phát triển tốt, không biểu hiện nhiễm sâu bệnh
Cà chua ghép	30 – 35	12 – 15	2,5 – 3,5	5 – 6	Cây khoẻ mạnh, không dị hình, vết ghép liền da, rễ trắng, ngọn phát triển tốt, không có biểu hiện nhiễm sâu bệnh

Chuẩn bị đất

 Chọn đất trồng cách xa các khu công nghiệp, bệnh viện, nhà máy…(không gần nguồn nước ô nhiễm và nước thải của các nhà máy, bệnh viện). Đất tơi xốp, nhẹ, nhiều mùn, tầng canh tác dày, thoát nước tốt. Vệ sinh vườn trồng, dọn sạch tàn dư thực vật của vụ trước, rải vôi trước khi cày xới để diệt một số nấm hại trên mặt đất, phơi ải 7 – 10 ngày trước khi trồng. Mùa khô lên luống 15 – 20 cm, rãnh 30 cm, mặt luống rộng 1,2 m trồng hàng đôi. Mùa mưa lên luống 25 – 30 cm, rãnh 30 cm, mặt luống rộng 90 cm, trồng hàng đơn. Sử dụng màng phủ nông nghiệp để giữ ẩm, hạn chế dinh dưỡng bị rửa trôi, hạn chế cỏ dại, sâu bệnh.

Trồng và chăm sóc

Kỹ thuật trồng: Trồng vào buổi chiều mát, khi trồng đặt cây nhẹ nhàng không nén đất quá chặt. Sau khi trồng phải tưới nước ngay để giữ ẩm, dự phòng 5% cây con đúng tuổi để dặm, trồng ra ruộng (trồng giữa các cây trên hàng), để tiện cho việc dặm sau này. Từ 7 – 10 ngày sau trồng tiến hành kiểm tra trồng dặm lại các cây bị chết.

Làm cỏ: Cần phải có biện pháp phòng trừ cỏ dại sớm và duy trì cho đến khi cây cà chua có thể cạnh tranh hiệu quả với cỏ dại. Phải phòng trừ cỏ dại trước khi ra hoa. Phòng trừ cỏ dại thông qua các biện pháp cơ giới, biện pháp hóa học.

Tưới nước: Từ khi trồng đến hồi xanh tưới 1 – 2 lần/ngày, sau đó tùy điều kiện thời tiết và độ ẩm đất tưới để tưới, đảm bảo ẩm độ đất khoảng 60 – 70%. Khi cây cà chua ra hoa cần lượng nước nhiều hơn, đảm bảo ẩm độ đất 70 – 80%. Mùa mưa chú ý thoát nước, không để ruộng cà chua ứ đọng nước lâu.

Vun xới: Sau trồng 7 – 10 ngày xới phá váng, sau trồng 20 – 25 ngày kết hợp bón phân cho cây cà chua, vun cao luống, để tránh tình trạng đọng nước giữa hàng, bộ rễ phát triển kém. Loại bỏ cây bệnh, quả bệnh, sâu… mùa mưa tỉa bớt lá chân, lá già đã chuyển vàng để vườn được thông thoáng, gom lá bệnh tiêu hủy xa vườn trồng.

Làm giàn: Khi cây cao 40 – 60 cm làm giàn để giúp cây phân bố đều trên luống, thuận tiện cho việc chăm sóc và phòng trừ sâu bệnh.

Tỉa chồi: Cần tỉa kịp thời khi nhánh mới nhú ra 3 – 5 cm để dinh dưỡng tập trung nuôi quả, thường xuyên tỉa bỏ mầm nách vô hiệu. Dùng tay đẩy gãy, không dùng móng tay ngắt hoặc dùng kéo cắt vì dễ nhiễm bệnh qua vết thương.

Tỉa lá: Tỉa bớt lá chân, lá già của cây đã chuyển sang màu vàng để vườn thông thoáng, nhất là những vườn rậm rạp, dễ gây nhiễm bệnh trong mùa mưa. Tuy nhiên, mùa khô cần để lá chân để che bớt nắng tránh bị rám quả.

Tỉa quả: Mỗi chùm quả chỉ để 4 – 6 quả, ngắt cuối cành mang quả để dinh dưỡng tập trung nuôi quả tạo cho quả lớn đều cỡ, giá trị thương phẩm cao.

Bấm ngọn: Đối với giống có thời gian sinh trưởng dài, cao cây, trong giai đoạn gần cuối thu hoạch nên bấm ngọn để quả lớn đều, thu tập trung.

Phân bón và cách bón phân: Tính cho 1 ha

Phân hữu cơ: 40 tấn; Vôi: 1 – 1,5 tấn; Borat: 5 kg; canxi bo: 50 kg; hữu cơ vi sinh: 1.000 kg; Chế phẩm Trichoderma: 300 – 350 kg/ha.

Phân hoá học nguyên chất: 240 kg N – 90 kg P₂O₅ – 275 kg K₂O.

Cách 1: Urê: 522 kg; Super Lân: 562,5 kg; Kali: 458 kg.

Cách 2: NPK 15-5-20: 1375 kg; Urê: 73 kg; Super lân: 133 kg. <xem thêm>

Tình hình sâu bệnh hại và biện pháp phòng trừ

1. Tình hình sâu hại và biện pháp phòng trừ

Một số sâu hại chính trên cà chua: Sâu đục trái cà chua (Heliothis armigera), Ruồi hại lá (Liriomyza spp.),Bọ phấn (Bemisia tabaci), Bọ cưa (Cyrtopeltis spp.), Bọ trĩ (Thrips), Sâu khoang (Spodoptera sp.), Sâu xám (Agrotis sp.).

Một số biện pháp phòng trừ:

+ Biện pháp canh tác: Vệ sinh đồng ruộng, cắt tỉa những lá già, tiêu hủy tàn dư cây trồng thường xuyên là biện pháp tích cực làm giảm mật độ nhộng còn tồn tại trong tàn dư cây trồng.

+ Biện pháp vật lý: Có thể dùng bẫy dính màu vàng để thu hút và tiêu diệt các con trưởng thành. Biện pháp này cần được triển khai đồng loạt, áp dụng cục bộ không mang lại hiệu quả.

+ Biện pháp hóa học: có thể luân phiên sử dụng các loại thuốc sau để phòng như: Abamectin, Emamectin benzoate, Oxymatrine,…

2. Tình hình bệnh hại và biện pháp phòng trừ

Một số bệnh hại chính:   Bệnh chết cây con trong vườn ươm (tác nhân do Pythium sp., Phytophthora pesrasitica và Rhizoctonia solani), Bệnh mốc sương (tác nhân do Phytophthora infestans), Bệnh héo xanh vi khuẩn (tác nhân do Ralstonia solanacearum),  Đốm lá vi khuẩn (tác nhân do Xanthomonas campestris),  Bệnh đốm vòng (tác nhân do Alternaria solani),  Bệnh xoăn lá, Tuyến trùng hại rễ.

Một số biện pháp phòng trừ:

+ Biện pháp canh tác: Vệ sinh đồng ruộng, trồng cây giống khoẻ, sạch bệnh, nên trồng thưa hơn trong mùa mưa và làm giàn cẩn thận, định hình chùm hoa chùm quả. Bố trí hướng luống theo đông tây tạo điều kiện cho ánh nắng xuyên vào nhanh làm ráo những giọt sương trên lá ngăn ngừa bào tử nảy mầm, sử dụng giống sạch bệnh. Tăng cường bón phân ủ vào ruộng sẽ tăng lượng vi sinh vật đối kháng với tuyến trùng hại rễ. Luân canh với một số cây trồng ít nhiễm tuyến trùng.

+ Biện pháp hóa học: sử dụng luân phiên một số thuốc hóa học để phòng trừ.

<xem thêm>

Nguồn: Tiểu Ban Trồng trọt – Gap Library – TTNSV