Giới thiệu về cây yến mạch

Giới thiệu về cây yến mạch

Yến mạch là loại cỏ hàng năm thuộc chi Avena , họ Poaceae và được trồng chủ yếu để làm thức ăn chăn nuôi. Một số loài yến mạch được trồng thương mại ở các vùng khác nhau trên thế giới, bao gồm Avena sativa (yến mạch thông thường), Avena byzantina (yến mạch Algeria hoặc yến mạch đỏ), Avena nuda (yến mạch trần) và Avena sterilis (yến mạch vô sinh hoặc có hoạt tính). Giống như lúa mì, yến mạch thường được phát triển thành các giống khác nhau thích nghi với việc trồng vào các thời điểm khác nhau trong năm. <xem them>

Nguồn gốc xuất xứ và phân bố

Cỏ yến mạch có tên khoa học là Avenasativa, có nguồn gốc xuất xứ từ nước Úc. Hiện nay cỏ yến mạch được nhập khẩu về Việt Nam có 2 loại là cỏ yến mạch lá lớn và cỏ yến mạch lá nhỏ. Yến mạch là một loại ngũ cốc nguyên hạt được trồng ở vùng có khí hậu ôn đới như Bắc Mỹ và Châu Âu. Yến mạch thường có màu trắng hơi ngả vàng nhẹ, khi ăn mang đến hương vị thơm và bùi. Vì vậy, đây là bữa sáng đầy dinh dưỡng và tốt cho sức khoẻ, đặc biệt là người ăn chay hay đang ăn kiêng giảm cân.<xem them>

Giá trị dinh dưỡng và công dụng

Giá trị dinh dưỡng

Cỏ yến mạch thu hoạch ở giai đoạn sữa có thành phần dinh dưỡng phù hợp với động vật đang cho con bú và đang lớn, cung cấp mức protein và năng lượng vừa phải. Dưới đây là bảng tổng hợp có nguồn gốc từ nhiều nguồn khác nhau. <xem thêm>

Chất dinh dưỡng	Giá trị (% của DM)
Vật chất khô (DM)	87-90
Protein thô (CP)	10-12
Tổng chất dinh dưỡng tiêu hóa được (TDN)	55-58
Sợi axit tẩy rửa (ADF)	32-35
Sợi trung tính (NDF)	54-58
Canxi (Ca)	0,25-0,35
Phốt pho (P)	0,15-0,25

Công dụng

Yến mạch nguyên hạt: Yến mạch nguyên hạt có thể sử dụng ngay sau khi được tuốt khỏi thân và bóc sạch vỏ, tuy nhiên ăn khá dai so với các loại khác. Vì vậy, bạn nên nấu trong khoảng 50 phút, với tỷ lệ 1 phần yến mạch và 3 phần nước.

Yến mạch cắt nhỏ: Loại này được cắt ra từ yến mạch nguyên hạt, thời gian nấu chín khoảng 30 phút.

Yến mạch cán dẹt: Đây là thành phẩm sau phá trình hấp chín và lăn dẹt yến mạch cắt nhỏ. Thời gian nấu chín sẽ phụ thuộc vào độ mỏng và kích thước, thông thường từ 5 – 15 phút.

Yến mạch ăn liền: Yến mạch ăn liền thường được dùng trong bữa ăn sáng, chỉ cần đun sôi là có thể sử dụng ngay. Loại này được làm từ yến mạch cán dẹt nhưng có thêm phụ gia và hương liệu.

Yến mạch dạng bột: Loại này đã được nghiền mịn, thường dùng để pha chế bột ăn dặm cho trẻ hoặc mặt nạ dưỡng da.

Ngoài ra yến mạch còn được dùng để sản xuất thức ăn cho chăn nuôi. <xem them>

Tiềm năng thị trường, tình hình sản xuất và tiêu thụ

Tiềm năng thị trường

Yến mạnh cũng là cây chịu rét tốt, có khả năng phát triển trong vụ thu đông/đông ở vùng Đồng bằng sông Hồng và Trung du miền núi phía Bắc, năng suất có thể đạt 45 – 60 tấn/ha, có khả năng cho thu hoạch 2 lần/năm.<xem them>

Cỏ Yến Mạch là giống cỏ dùng trong chăn nuôi gia súc, chỉ trồng được trong vụ Đông. Qua kiểm nghiệm chất lượng, cỏ Yến Mạch có tỷ lệ Prôtít lên tới 13,5%, cao hơn các loại cỏ thông thường Prôtít khoảng 2 -3%. Ngoài ra, cỏ Yến Mạch còn có các chất khoáng vi lượng Fe, Mg… hữu ích và chất sơ có lợi cho sự phát triển của trâu, bò, dê. Cỏ Yến Mạch rất dễ trồng và đã được đồng bào Xín Mần đưa vào nương bãi, sườn đồi ngay sau thu hoạch ngô vụ Thu. Sau gần 3 tháng trồng, cỏ đã cho thu hoạch. Theo đánh giá sơ bộ của Phòng NN & PTNT huyện Xín Mần cỏ Yến Mạch có năng suất bình quân từ 45 tấn/ha.<xem them>

Tình hình sản xuất và tiêu thụ yến mạch ở Việt Nam

Cỏ ôn đới Avena Sativa được nhập từ Úc (gọi là cỏ Yến mạch) đã được áp dụng trồng tại các hộ chăn nuôi bò sữa tại Mộc Châu- Sơn La với tổng diện tích gieo trồng lên đến 50 ha. Kết quả thu được là khả quan, với năng suất thu được khoảng 35 đến 40 tấn/ha. Vật chất khô:14-18%, đạm thô: 18-22%.<xem them>

Hiện yến mạch mới chỉ được trồng chủ yếu ở Mộc Châu (Sơn La) với quy mô còn khiêm tốn. Yến mạch hoàn toàn có thể phát triển và mở rộng nhằm cung cấp thức ăn thô xanh trong vụ đông ở các tỉnh Đồng bằng sông Hồng và Trung du miền núi phía Bắc – thời gian rất quan trọng ở mùa đông thiếu thức ăn chăn nuôi đối với vùng miền núi phía Bắc. <xem them>

Tình hình sản xuất và tiêu thụ yến mạch trên thế giới

Yến mạch là một loại ngũ cốc nguyên hạt được trồng ở vùng có khí hậu ôn đới như Bắc Mỹ và Châu Âu. Yến mạch thường có màu trắng hơi ngả vàng nhẹ, khi ăn mang đến hương vị thơm và bùi. Nếu năm 2019 diện tích trồng yến mạch trên toàn thế giới là 9.440.998 ha với sản lượng đạt được là hơn 23 triệu tấn thì đến năm 2023 tổng diện tích đất trồng yến mạch giảm còn 17.788.408 ha và sản lượng chỉ còn hơn 18 triệu tấn.

Năm	Diện tích (ha)	Năng suất (tấn/ha)	Sản lượng (tấn)
2019	9.440.998	2,453	23.155.080,63
2020	9.791.823	2,586	25.321.169,32
2021	9.609.437	2,358	22.659.016,4
2022	9.488.052	2,775	26.331,760,48
2023	8.024.447	2,340	18.776750,11

(FaoStat 2025)

Đặc điểm sinh học và kỹ thuật trồng cây yến mạch

Đặc điểm sinh trưởng và phát triển chung

Cỏ yến mạch có khả năng chịu lạnh và sương muối cực kỳ tốt nên rất thích hợp để gieo trồng ở vùng có khí hậu lạnh như Miền Bắc, Miền Trung và Tây Nguyên. Cỏ yến mạch có thể phát triển được ở nhiệt độ 32 độ C và đặc biệt đối với nhiệt độ càng thấp thì cỏ lại càng phát triển nhanh.

Có thân thẳng đứng, có chiều từ 90 – 150cm (tùy vào điều kiện sinh trưởng ở từng địa phương), lá rộng từ 1,5 – 3cm, thân cây có nhiều đốt và phát triển thành từng bụi lớn. Khi cỏ trưởng thành lá có màu xanh như lá chuối, thân cây giòn, lá mềm, có vị ngọt và dễ tiêu hóa. Với mỗi đợt thu hoạch bà con có thể thu sản lượng từ 75 – 80 tấn/hecta.

Có khả năng sinh trưởng mạnh và tái sinh quanh năm. Chỉ cần trồng một lần với những quy trình chăm sóc cỏ cơ bản sẽ cho thu hoạch liên tục từ 4 – 6 năm.<xem them>

Kỹ thuật trồng và chăm sóc

Thời vụ trồng: Từ cuối tháng 9 đến tháng 3 âm lịch hàng năm.

Đất trồng: Cây cỏ yến mạch không kén đất, hầu như có thể trồng trên tất cả các loại đất kể cả đất phèn chua, đất ngập mặn hay đất cát pha… Tuy nhiên cây cỏ yến mạch không chịu ngập úng nên đất trồng cần thoát nước tốt.

Phân bón lót trước khi trồng: Bón phân chuồng, phân lân NPK xuống rãnh đào. Bón xong lưu ý cần phủ lên bề mặt trước khi trồng một lớp đất mỏng để tránh cây, hạt giống xót phân.

Cách trồng:

+ Hiện nay phổ biến trồng bằng hạt. Trước khi trồng cần tiến hành xới đất và rạch luống, hàng cách hàng 40-45 cm.

+ Tiến hành bón NPK trước, sau đó rải một lớp phân chuồng hoai mục lên trên. Tiếp theo lập qua một lớp đất mỏng để hạt giống nảy mầm không tiếp xúc trực tiếp với phân làm xót cây.

+ Gieo hạt lưu ý cách phân ít nhất 1 cm, gieo xong tiến hành lấp đất lấp hạt và tưới nước giữ ẩm cho đất, sau 15-25 ngày thì cỏ sẽ mọc tốt. <xem them>

Chăm sóc: Gieo xong 5-10 ngày tiến hành kiểm tra tỷ lệ nảy mầm. Nếu hạt không nảy mầm thì tiến hành gieo bổ sung. Đồng thời tiến hành làm sạch vỏ dại và vun hàng, làm đất tơi xốp giúp giảm sự phát triển của cỏ dại khác giúp cây con phát triển tốt. Trong giai đoạn đầu cần đặc biệt quan tâm đến nước tưới giữ cho cây đủ ẩm giúp cây con phát triển nhanh

Thu hoạch:

Khi cây cỏ cao khoảng 80 cm trở lên thì có thể tiến hành thu hoạch cho gia súc ăn tươi.

Sau khi cắt lứa đầu cần tiến hành xới đất vun hàng bón phân bổ xung để cung cấp dinh dưỡng cho cây phát tiển lứa tiếp theo.

Khoảng cách mỗi lứa cắt từ 55-60 ngày. Thời vụ trù lúc gieo hạt giống đến lúc thu hoạch lứa đầu là 70-75 ngày.

Khi thu hoạch lưu lý cắt cách gốc khoảng 7 cm để cây có thể tiếp tục tái sinh phát triển tốt cho lứa sau.<xem them>

Tình hình sâu bệnh hại và biện pháp phòng trừ

Bệnh thán thư (nấm Colletotrichum graminicola)

Các tổn thương hình bầu dục màu đỏ đến nâu trên lá; có thể nhìn thấy các cấu trúc nấm màu đen trên các tổn thương; thân cây bị tẩy trắng và sau đó chuyển sang màu nâu; cây dễ bị đổ ngã hơn.

Nấm tồn tại dưới dạng bào tử trên hạt giống và tàn dư cây trồng; bào tử có thể phát tán qua gió hoặc nước bắn tung tóe; cây thiếu chất dinh dưỡng dễ mắc bệnh hơn.

Biện pháp phòng trừ: Cung cấp cho cây lượng phân bón thích hợp; luân canh cây trồng để cải thiện chất lượng đất; kiểm soát cỏ dại trên đồng ruộng; biến tàn dư cây trồng thành đất sau khi thu hoạch để hạn chế phát tán bào tử; tránh trồng yến mạch trên đất có độ pH cao. <xem them>

Rỉ sắt vương miện (Nấm Puccinia coronata)

Các đốm vàng hoặc đốm hoại tử màu nâu trên lá hoặc thân cây; các vệt hoặc mảng màu vàng trên lá; các vệt hoại tử màu nâu trên lá; có thể có mụn mủ màu cam nổi trên các tổn thương.

Một trong những bệnh phá hoại yến mạch nhất

Biện pháp phòng trừ: Phương pháp hiệu quả nhất để kiểm soát bệnh rỉ sắt là trồng các giống yến mạch kháng bệnh; trồng yến mạch sớm cho phép chúng trưởng thành trước khi bào tử tiếp cận cây và tránh được hầu hết thiệt hại. <xem them>

Nấm mốc (Ustilago avenae)

Triệu chứng

Nảy mầm sớm; có khối màu xanh đậm hoặc đen thay cho hạt

Bào tử vỡ ra từ màng bảo vệ trên đầu; nấm có thể tồn tại trong hạt bị nhiễm bệnh

Biện pháp phòng trừ: Chỉ sử dụng hạt giống đã được chứng nhận không có bệnh than; xử lý hạt giống bằng nước nóng trước khi trồng để diệt nấm; xử lý hạt giống bằng thuốc diệt nấm toàn thân (nấm bên trong hạt giống); trồng các giống kháng bệnh. <xem them>

Bệnh phấn trắng (nấm Erysiphe graminis)

Các mảng tăng trưởng màu trắng xám, giống bông trên bề mặt lá chuyển sang màu nâu xám; các mảng vàng phát triển trên lá đối diện với sự phát triển của nấm; quả thể nấm thường trở nên dễ thấy dưới dạng các chấm đen trên nấm mốc

Sự xuất hiện của bệnh có lợi cho việc bón nhiều đạm; độ ẩm cao và nhiệt độ mát mẻ.

Biện pháp phòng trừ: Trồng các giống kháng bệnh là một trong những cách tốt nhất để bảo vệ cây trồng khỏi bệnh phấn trắng; các chiến lược kiểm soát khác bao gồm: sử dụng thuốc diệt nấm lá thích hợp, nếu có; dọn sạch tàn dư cây trồng khỏi cánh đồng sau khi thu hoạch để giảm mức độ nấm trú đông; loại bỏ những cây yến mạch mọc hoang có thể là nơi chứa bệnh. <xem them>

Lùn vàng lúa mạch (Virus lùn vàng lúa mạch (BYDV)

Cây còi cọc; các đốm vàng xanh ở đầu lá, mép lá hoặc phiến lá; lá chuyển sang màu vàng tươi, đỏ hoặc tím

Được truyền qua rệp; các triệu chứng rõ ràng hơn ở nhiệt độ lạnh hơn.

Biện pháp phòng trừ: Trồng các giống kháng hoặc chịu hạn; tránh trồng cây quá sớm hoặc quá muộn khi quần thể rệp cao. <xem them>

Bệnh ghẻ do nấm Fusarium

Một hoặc nhiều bông lúa non trên bông lúa mới mọc bị bạc màu; có thể nhìn thấy các khối nấm màu hồng hoặc cam ở gốc bông lúa non bị nhiễm bệnh; bông lúa non bị nhiễm bệnh không tạo ra hạt hoặc tạo ra hạt bị teo tóp và/hoặc đổi màu; nhiễm trùng nghiêm trọng có thể khiến hạt có vẻ ngoài giống phấn và thường bị mất trong quá trình thu hoạch.

Nấm tồn tại giữa các mùa trên các mảnh vụn của cây chủ – các vật chủ khác bao gồm ngô, lúa mì và lúa mạch; nấm có thể tồn tại trên các mảnh vụn của cây chủ trong nhiều năm; điều kiện ấm áp, ẩm ướt thúc đẩy sự lây lan của bệnh khi có mặt.

Biện pháp phòng trừ: Việc kiểm soát bệnh có thể khó khăn; nên luân canh cây trồng với cây không phải là vật chủ trong ít nhất một năm; việc sử dụng thuốc diệt nấm thích hợp nếu có thể giúp kiểm soát bệnh kết hợp với các biện pháp khác được nêu chi tiết tại đây. <xem them>

Rệp (rệp anh đào, rệp lúa mì Nga, rệp lá ngô, v.v.) Rhopalosuphum padi
Diuraphis noxia Sitobion avenae

Lá có sọc vàng hoặc trắng; lá cờ có thể cuộn tròn; cây có thể còi cọc và các nhánh có thể nằm song song với mặt đất; cây có thể chuyển sang màu tím khi thời tiết lạnh; côn trùng nhỏ và thân mềm, có thể có màu vàng, xanh lá cây, đen hoặc hồng tùy thuộc vào loài; côn trùng tiết ra một chất có đường gọi là “mật ong” thúc đẩy sự phát triển của nấm bồ hóng trên cây.

Biện pháp phòng trừ: Cây khỏe mạnh có thể được phun bằng tia nước mạnh để đánh bật rệp khỏi lá; thuốc trừ sâu thường chỉ cần thiết để xử lý rệp nếu tình trạng xâm nhiễm rất cao – cây thường chịu được tình trạng xâm nhiễm ở mức độ thấp và trung bình; xà phòng hoặc dầu diệt côn trùng như dầu neem hoặc dầu cải thường là phương pháp kiểm soát tốt nhất; luôn kiểm tra nhãn sản phẩm để biết hướng dẫn sử dụng cụ thể trước khi sử dụng; trong các đồn điền thương mại, số lượng rệp thường được kiểm soát bởi động vật ăn thịt và kẻ thù tự nhiên; cần đánh giá quần thể côn trùng có lợi trước khi xem xét biện pháp kiểm soát bằng hóa chất; nếu không có quần thể côn trùng có lợi và rệp đang gây hại thì hãy sử dụng thuốc trừ sâu thích hợp. <xem them>

Giun quân (Mythimna unipunctata Spodoptera praefica)

Toàn bộ lá bị tiêu thụ; các khía bị ăn trên lá; các chùm trứng gồm 50-150 trứng có thể có trên lá; các chùm trứng được bao phủ bởi một lớp vảy trắng tạo cho chùm trứng vẻ ngoài giống như bông hoặc lông tơ; ấu trùng non có màu xanh lục nhạt đến vàng trong khi ấu trùng già thường có màu xanh lục sẫm hơn với một đường kẻ tối và sáng chạy dọc theo bên thân và mặt dưới màu hồng hoặc vàng.

Biện pháp phòng trừ: Các phương pháp hữu cơ để kiểm soát sâu keo bao gồm kiểm soát sinh học bằng các loài thiên địch ký sinh trên ấu trùng và sử dụng Bacillus thuringiensis ; có các loại hóa chất có sẵn để kiểm soát thương mại nhưng nhiều loại có sẵn trong vườn nhà không đủ khả năng kiểm soát ấu trùng. <xem them>

Bọ xít Euschistus

Tổn thương ở đầu trong giai đoạn sữa hoặc bột mềm; bọ xít thường mang mầm bệnh trong miệng có thể gây nhiễm trùng thứ cấp; côn trùng trưởng thành có hình khiên và màu nâu hoặc xanh lá cây; có thể có các đốm màu hồng, đỏ hoặc vàng; trứng có hình trống và được đẻ thành từng chùm trên lá; ấu trùng giống bọ xít trưởng thành nhưng nhỏ hơn.

Côn trùng trưởng thành trú đông dưới lá, trên cây họ đậu, cây mâm xôi hoặc trên một số loại cỏ dại như cây mù tạt hoặc cây kế Nga.

Biện pháp phòng trừ: Loại bỏ cỏ dại xung quanh cây trồng có thể là nơi trú đông của bọ xít và thực hiện quản lý cỏ dại tốt trong suốt cả năm; các phương pháp kiểm soát được chấp nhận theo phương pháp hữu cơ bao gồm sử dụng xà phòng diệt côn trùng, đất sét kaolin và bảo tồn thiên địch. <xem them>

Giun kim Aeolus Anchastusspp. Melanotus spp. Limonius spp

Cây giống chết; cây đứng thấp; thân cây bị thắt nút và đầu màu trắng; ấu trùng giun kim có thể được tìm thấy trong đất khi đào xung quanh thân cây; ấu trùng có màu vàng nâu, là những con giun mỏng với lớp da bóng.

Giai đoạn ấu trùng có thể kéo dài từ 1 đến 5 năm tùy thuộc vào loài.

Biện pháp phòng trừ: Không thể kiểm soát bằng hóa chất đối với cây trồng đang đứng, phải áp dụng trước khi trồng hoặc xử lý hạt giống; nếu biết có giun kim trong đất ruộng bỏ hoang vào mùa hè và thường xuyên cày xới để giảm số lượng; luân canh sang cây trồng không phải là vật chủ khi có thể; tránh trồng các loại cây trồng dễ bị nhiễm giun kim sau khi ngũ cốc bị nhiễm giun kim mà không để đất trống hoặc áp dụng thuốc trừ sâu thích hợp. <xem them>

Tài liệu tham khảo

Nông Nghiệp Môi Trường (2022), Giảm lệ thuộc nguyên liệu thức ăn chăn nuôi nhập khẩu – Thêm nhiều cây, cỏ giàu dinh dưỡng cho vật nuôi. Truy cập ngày 12/05/2025, từ https://nongnghiepmoitruong.vn/them-nhieu-cay-co-giau-dinh-duong-cho-vat-nuoi-d327934.html

Cổng thông tin điện tử Bộ Nông nghiệp và phát triển Nông thôn (2025), Cỏ yến mạch cho khẩu phần hỗn hợp sữa, thịt bò và cừu. Truy cập ngày 12/05/2025, từ https://www.mard.gov.vn/Pages/co-yen-mach-cho-khau-phan-hon-hop-sua-thit-bo-va-cuu.aspx

Dân Việt (2017), Xín Mần đưa cỏ Yến Mạch vào trồng vụ đông. Truy cập ngày 12/05/2025, từ https://danviet.vn/xin-man-dua-co-yen-mach-vao-trong-vu-dong-7777737902-print491544.html