Giới thiệu về cây xà lách

Giới thiệu về cây xà lách

Rau xà lách, hay còn gọi là rau diếp có tên khoa học là Lettuce là một trong các loại rau xanh được mọi người yêu thích và ăn hàng ngày mang lại rất nhiều lợi ích. Xà lách có nhiều giống khác nhau với đặc điểm lá mỏng, giòn hoặc mềm, màu xanh hoặc tím đỏ tùy loại. Nhờ hương vị tươi mát và dễ chế biến, xà lách trở thành nguyên liệu không thể thiếu trong nhiều món ăn.<xem thêm>

Nguồn gốc xuất xứ và phân bố

Cây xà lách có nguồn gốc từ Châu Âu, ngày nay được trồng ở phía Tây Châu Á và nhiều nước trong vùng nhiệt đới như Malai, Ấn Độ, In Đô, Việt Nam… và phía bắc Châu Phi. Đây là loại rau thân thảo, ưa khí hậu mát mẻ, thường được trồng nhiều tại các vùng cao như Đà Lạt, Sapa. <xem thêm>

Giá trị dinh dưỡng và công dụng

Giá trị dinh dưỡng

Rau xà lách là một nguồn dinh dưỡng tuyệt vời chứa nhiều vitamin và khoáng chất quan trọng. Đây là một loại rau giàu vitamin A, C, K, zeaxanthin, niacin và folate. Xà lách cũng cung cấp một lượng nhỏ canxi, natri, sắt và kali. Trong 100g xà lách gồm:

Carbohydrate: 2,87g

Chất đạm: 1,36g

Chất xơ: 1,3g

Ngoài ra, với hàm lượng calo thấp (15 kcal trong 100g xà lách), khiến nó trở thành lựa chọn lý tưởng cho những ai muốn duy trì cân nặng.<xem thêm>

Công dụng

Cung cấp năng lượng: Rau xà lách cung cấp một nguồn năng lượng cho cơ thể nhờ vào lượng carbohydrate và chất xơ tự nhiên. Mặc dù có hàm lượng calo thấp, nhưng các dưỡng chất như vitamin C và folate trong nó giúp cơ thể chuyển hóa thức ăn thành năng lượng hiệu quả.

Ngăn ngừa táo bón: Chất xơ trong rau xà lách có tác dụng hỗ trợ hệ tiêu hoá. Khi ăn rau, chất xơ hòa tan trong dạ dày sẽ giúp tăng khối lượng phân, đẩy nhanh quá trình tiêu hóa và giảm thiểu nguy cơ mắc bệnh táo bón.

Hỗ trợ giảm cân: Với lượng calo thấp và hàm lượng nước cao, rau xà lách giúp bạn cảm thấy no lâu hơn mà không cần nạp thêm quá nhiều năng lượng. Chúng cũng giàu chất xơ, giúp cải thiện quá trình tiêu hóa và hỗ trợ cơ thể đốt cháy mỡ thừa hiệu quả.

Hạ huyết áp: Xà lách chứa kali, một khoáng chất quan trọng giúp hạ huyết áp. Kali giúp điều hòa lượng natri trong cơ thể, từ đó ngăn ngừa tình trạng rối loạn nhịp tim, huyết áp cao. Từ đó giúp bảo vệ sức khỏe tim mạch và hệ tuần hoàn. <xem thêm>

Bảo vệ võng mạc: Rau xà lách chứa vitamin A và zeaxanthin cao, đây là các chất cần thiết cho sức khỏe của mắt. Vitamin A giúp cải thiện thị lực, trong khi zeaxanthin giúp bảo vệ võng mạc khỏi tác động của tia UV và các gốc tự do gây hại, giảm nguy cơ mắc các bệnh về mắt như đục thủy tinh thể.

Chứa nhiều chất chống oxy hoá: Rau xà lách là nguồn cung cấp các chất chống oxy hóa mạnh mẽ như vitamin C, beta-carotene và flavonoid. Các chất này giúp bảo vệ tế bào khỏi sự tổn thương của gốc tự do, làm chậm quá trình lão hóa và giảm nguy cơ mắc các bệnh mạn tính như ung thư và tim mạch.

Tăng đề kháng: Vitamin C có trong loại rau này giúp tăng cường hệ miễn dịch, giảm nguy cơ mắc các bệnh nhiễm trùng và các vấn đề liên quan đến vi khuẩn xâm nhập. Ngoài ra, rau xà lách còn có lợi cho sự phát triển của thai nhi.<xem thêm>

Tiềm năng thị trường

Từ cuối tháng 5 đến nay, hầu hết các loại rau ngắn ngày ở huyện Đơn Dương đều tăng giá, đặc biệt hiện nay rau xà lách thương lái mua có giá dao động từ 6 triệu đến 7,5 triệu đồng/sào, tăng trên 3 triệu đồng/sào so với các tháng trước. Tuy giá cả tăng cao nhưng ngược lại năng suất xà lách lại giảm (những tháng đầu năm năng suất đạt 2,3 – 2,5 tấn/sào, nay chỉ đạt 1,3 – 1,4 tấn/sào). Nguyên nhân giảm năng suất là do thời tiết đang trong thời điểm mưa nhiều, nấm bệnh phát sinh nên cây xà lách chậm phát triển. Hiện nay, ở huyện Đơn Dương có trên 30ha rau xà lách xoăn đang vào mùa thu hoạch.<xem thêm>

Từ diện tích đất ruộng 1 vụ hiệu quả kinh tế mang lại không cao, do đó một số hộ nông dân ở thị trấn Thạnh Mỹ đã mạnh dạn chuyển đất trồng lúa sang trồng cây rau xà lách xoong. Đây là một loại rau ngắn ngày được thị trường thành phố Hồ Chí Minh và các tỉnh miền Trung tiêu thụ mạnh, thêm vào đó giá cả ổn định, do vậy nhiều hộ nông dân trồng 1 sào xà lách xoong đã cho thu nhập từ 8 đến 12 triệu đồng/tháng.<xem thêm>

Nông trường công nghệ cao WinEco Lạc Dương nằm trên địa bàn huyện Lạc Dương (Lâm Đồng), được biết đến là nông trường rộng lớn với diện tích 393 hecta, với quy trình chăm sóc đạt chuẩn VietGAP, đảm bảo 4 Không – 3 Kiểm soát khắt khe, được thực hiện bởi đội ngũ kỹ thuật viên giàu kinh nghiệm.

Tính đến hiện tại, WinEco đã xuất khẩu tổng sản lượng hơn 90 tấn xà lách thủy tinh sang Hàn, mở ra nhiều tiềm năng đưa rau củ sạch WinEco phủ sóng tại thị trường đầy mới mẻ này.

Với xu hướng quan tâm nhiều hơn về sức khỏe, người tiêu dùng ngày càng gia tăng sức mua đối với các sản phẩm rau củ sạch, đặc biệt là xà lách. Xà lách thủy tinh hiện đang là sản phẩm chủ lực của WinEco nói chung và của nông trường công nghệ cao Lạc Dương nói riêng.<xem thêm>

Tình hình sản xuất và tiêu thụ xà lách ở Việt Nam

Theo anh Mai Văn Khẩn – Giám đốc hợp tác xã, diện tích trồng rau hữu cơ an toàn của cơ sở là 81 ha, trong đó, diện tích chuyên canh xà lách chiếm 30 ha. Cơ sở đang phát triển 7 loại xà lách các loại, được canh tác theo phương pháp hữu cơ với quy trình khép kín từ khâu lựa chọn hạt giống tới đóng gói và chuyển đi tiêu thụ tại các thị trường.<xem thêm>

Rau xà lách là một trong những sản phẩm chủ lực của WinEco, thương hiệu rau sạch vốn đã quen thuộc với người tiêu dùng về quy mô và quy trình chất lượng tiêu chuẩn quốc tế, hiện được bán độc quyền tại hệ thống hơn 3600 siêu thị, cửa hàng WinMart/WinMart+/WIN thuộc chuỗi bán lẻ WinCommerce.

WinEco sở hữu 14 nông trường trên cả nước với tổng diện tích hơn 3.000 ha, cung cấp hơn 3.000 tấn rau củ thành phẩm mỗi tháng đến thị trường. Với vai trò là điểm đầu trong chuỗi quy trình dịch vụ cung cấp thực phẩm phục vụ sức khoẻ toàn diện cho người tiêu dùng, tất cả 150 loại sản phẩm của WinEco đều đạt tiêu chuẩn GlobalGap, Organic và VietGap, giúp WinEco 8 năm liền là đơn vị tiên phong dẫn đầu trong lĩnh vực cung cấp nông sản sạch cho thị trường Việt Nam.<xem thêm>

Hợp tác xã (HTX) Xà lách xoong an toàn Thuận An (xã Thuận An- TX Bình Minh) hiện có 21 thành viên trồng xà lách xoong, diện tích 8ha. Ông Trần Minh Hiếu- Chủ tịch Hội đồng Quản trị HTX- cho hay, mùa nghịch này diện tích xà lách xoong của HTX bị hao hụt (thối thân, chết) khoảng 70%, năng suất chỉ 400- 500 kg/công- thấp hơn nhiều so mùa thuận đến 1,4 tấn/công. Theo ông Hiếu, thời điểm nắng nóng hàng năm đều dễ xảy ra hao hụt nhưng năm nay nghiêm trọng hơn do nắng nóng gay gắt hơn.<xem thêm>

Tình hình sản xuất và tiêu thụ xà lách trên thế giới

Rau xà lách là một trong các loại rau xanh được mọi người yêu thích và ăn hàng ngày mang lại rất nhiều lợi ích. Cây xà lách có nguồn gốc từ Châu Âu, ngày nay được trồng ở phía Tây Châu Á và nhiều nước trong vùng nhiệt đới như Malai, Ấn Độ, In Đô, Việt Nam… và phía bắc Châu Phi. Nếu năm 2019 diện tích trồng xà lách trên toàn thế giới là 1.234.919 ha với sản lượng đạt được là hơn 27 triệu tấn thì đến năm 2023 tổng diện tích đất trồng xà lách tăng lên 1.261.377 ha và sản lượng đạt hơn 28 triệu tấn.

Năm	Diện tích (ha)	Năng suất (tấn/ha)	Sản lượng (tấn)
2019	1.234.919	22,064	27.247.341.83
2020	1.234.742	22,341	27.586.474.33
2021	1.268.993	22,414	28.443.524.01
2022	1.266.830	22,204	28.128.996.97
2023	1.261.377	22,265	28.084.971.27

(FaoStat 2025)

Đặc điểm sinh học và kỹ thuật trồng cây xà lách

Đặc điểm sinh trưởng và phát triển chung

Đặc điểm thực vật học

Rễ xà lách: hệ rễ cọc, ăn nông trên bề mặt đất, ăn rộng 20 – 30cm, bởi vậy cây không chịu ngập úng, lớp đất mặt cần độ tơi xốp, giàu dinh dưỡng để rễ hút thức ăn dễ dàng.

Thân xà lách: Thân có loại thân ngắn như xà lách cuộn, có loại thân thẳng, dài như rau diếp.

Lá xà lách: Có nhiều lớp, có loại xanh đậm, có loại xanh nhạt, loại cuộn có lá trong màu trắng ăn ngon mềm hơn lá ngoài.

Hoa xà lách: Chùm hoa dạng bầu, chứa số lượng lớn các hoa nhỏ kết chặt với nhau trên một đế hoa. Hoa có 5 đài, 5 nhị cái và 2 lá noãn, hoa tự thụ, hạt phấn và lá noãn có độ hữu thụ cao. Hoa nở từ lúc có ánh sáng mặt trời đến trưa, thụ phấn tốt nhất lúc 9 – 10 giờ sáng.

Quả xà lách: Loại quả bế, hạt không có nội nhũ. <xem thêm>

Đặt điểm sinh thái

Nhiệt độ: Nhiệt độ thích hợp cho sự sinh trưởng sinh dưỡng của xà lách là 15 – 18oC. Nhiệt độ thích hợp cho cây phát triển là 20oC và ban ngày và 18oC vào ban đêm. Nhiệt độ cao trên 22oC làm mầm hạt kéo dài và làm giảm chất lượng của lá và bắp.

Ánh sáng: Thường giai đoạn đầu của cây cần ánh sáng nhiều hơn giai đoạn sau. Quang chu kỳ gây ảnh hưởng đến sự phát triển và phân hóa mầm hoa của cây. Ánh sáng ngày dài ảnh hưởng đến diện tích lá, sinh trưởng của cây và sự hình thành bắp, nhưng không ảnh hưởng đến hình thành lá.

Độ ẩm: Xà lách là cây ưa ẩm, độ ẩm đồng ruộng thích hợp nhất là 70 – 80%, độ ẩm không khí là 65% – 75%.

Đất và dinh dưỡng cây trồng: Yêu cầu về đất: Xà lách ưa cát pha đến thịt nhẹ, giàu dinh dưỡng và nhiều chất hữu cơ. Độ pH thích hợp nhất cho xà lách là 6 – 6,5. Riêng với xà lách khí CO₂ rất quan trọng cho cây sinh trưởng.<xem thêm>

Các giống xà lách hiện nay

Xà lách Mỹ (Iceburg Lettuce hay Iceberg/crisphead)

Lớp lá bên ngoài xanh hơn và lớp lá bên trong trắng hơn. Loại này phổ biến nhất vì có kết cấu lá giòn, mùi vị nhẹ nhàng và có nhiều nước. Nó là một nguồn chứa nhiều chất choline (Một chất amin tự nhiên, C5H15NO2, thường được xếp vào loại vitamin B complex, và là thành phần của nhiều phân tử sinh học quan trọng khác, chẳng hạn như acetylcholine và lecithin). <xem thêm>

Xà lách Romaine (Romaine Lettuce)

Có lá xanh đậm và dài. Nó có kết cấu lá giòn và hương vị đậm đà hơn các loại khác. Là một nguồn chứa nhiều vitamin A, C, B1 và B2, và axit folic. <xem thêm>

Xà lách mỡ (Butterhead Lettuce)

Đây là loại xà lách có lá lớn và được sắp xếp “lỏng lẻo”, và rất dễ dàng tách ra từ thân của nó. Nó có kết cấu lá mềm hơn, với hương vị ngọt ngào so với họ hàng của nó <xem thêm>

Xà lách lô lô (Loose-leaf Lettuce)

Như tên gọi của nó, loại này có hai loại (Xà lách lô lô xanh và xà lách lô lô tím), lá sắp xếp rời rạc, có tàng lá rộng và xoăn. Nó có hương vị nhẹ và kết cấu lá hơi giòn. <xem thêm>

Kỹ thuật trồng và chăm sóc

Chuẩn bị đất

Đất được cầy xới và dọn sạch tàn dư thực vật, bón vôi cải tạo độ pH của đất lên 5.5 – 6.6, lượng bón 80 – 120 kg/1.000m², rải đều trên ruộng rồi cày trộn trong đất phơi ải 1 – 2 tuần. Để hạn chế một số côn trùng cắn phá hại cây con ta dùng thuốc xử lý đất như: Tricoderma, Sincosin 0.56SL, Stop 5DD…trước khi gieo trồng cây con ít nhất 15 ngày. Sau đó bón phân lót cày bừa kỹ lần nữa.

Lên luống, gieo trồng

* Lên luống rộng 1,0 – 1.1m, rò rãnh 30cm, cao luống 10 – 15cm tuỳ vào hệ thống thoát nước tốt hay kém. Tưới ẩm đều trên luống trước khi trồng cây con hoặc phủ bạt nylong. Sau khi phủ bạt đục lỗ to bằng ống sữa bò theo khoảng cách hàng x hàng 25cm, cây x cây 20cm, đục theo kiểu nanh sấu.

Hiện nay rau hoa đang được phát triển theo hướng công nghệ cao, an toàn vì vậy việc trồng rau hoa trong nhà kính, nhà lưới với hệ thống tưới phun tự động, che phủ đất bằng tấm phủ ni lông không còn xa lạ với nông dân Đà lạt. Việc sử dụng tấm bạt nylong nhằm mục đích:

Giữ ẩm cho đất, hạn chế cỏ dại, hạn chế sự thất thoát phân bón, giữ cho cây rau không bị nhiễm bẩn khi tưới hoặc trời mưa (nếu trồng ngoài trời).

Hạn chế một số sâu, bệnh hại: mặt trắng bạc của của tấm phủ có tác dụng phản chiếu ánh sáng mặt trời nên một số sâu bệnh trên rau như bù lạch, rầy mềm, bệnh do nấm tấn công ở gốc thân và đốm lá chân …sẽ hạn chế được phần nào.

Giữ cấu trúc bề mặt đất ổn định: Màng phủ giữ cho đất luôn ẩm ổn định và không bị dí chặt khi tưới hoặc mưa to, đất luôn tơi xốp giúp bộ rễ cây phát triển tốt, cây sinh trưởng tốt, tăng năng suất.

Tăng nhiệt độ đất: màng phủ giữ ấm mặt đất vào ban đêm hoặc những lúc mưa nhiều thì đất được che phủ bởi nylông vẫn đảm bảo độ ấm cho cây.

* Gieo trồng: cây giống được gieo trong khay xốp sau 15-20 ngày tuổi khi cây đạt tiêu chuẩn (sạch sâu bệnh, to khoẻ, có 4 – 6 lá thật, không còi, vóng) thì đem trồng ra vườn sản xuất. Mật độ trồng 20.000 – 22.000 cây/1000m2. <xem thêm>

Bón phân, chăm sóc

* Tổng lượng phân bón tính cho 1000 m2:

Vôi 100 – 150kg;

Phân chuồng được ủ hoai mục 3 – 4m³

Nitrophotka 50kg

Hữu cơ vi sinh 300 kg (hoặc Dynamic 70 – 100kg)

* Cách bón: Vôi: 80 – 120kg: rãi cày trước khi làm đất.

Bón lót toàn bộ phân chuồng + toàn bộ lượng phân bón trên khi làm đất lần cuối.

Bón thúc: sau khi trồng tuỳ theo tình hình sinh trưởng của cây mà bón thúc thêm lượng phân thích hợp, song cần bón ít nhưng chia nhiều lần. Ngoài ra có thể sử dụng thêm phân bón qua lá hoặc Nitrophoska hoà tan lọc sạch rồi cho vào bể nước tưới trong hệ thống tưới tự động.

Tưới nước

Mỗi ngày tưới 1 lần vào buổi sáng sớm hay chiều mát. Nếu trồng ngoài trời khi tưới thủ công nên tưới giọt nhỏ để hạn chế rau bị tổn thương. Nếu mưa nhiều liên tục cần chú ý hệ thống thoát nước để hạn chế sâu bệnh, ngập úng.

Nguồn nước tưới phải là nước máy, nước giếng khoan không bị ô nhiễm kim loại nặng, nước sông suối phải là nước sạch, không nhiễm vi sinh vật gây bệnh…<xem thêm>

Thu hoạch

Trước khi thu hoạch 10 – 15 ngày ngưng không được phun thuốc, phun phân. Nên thu hoạch vào sáng sớm, không tưới nước trước khi thu hoạch để rau khô dễ vận chuyển và bảo quản. Khi thu hoạch phải dùng dụng cụ sạch, thu để trên các tấm bạt sạch cắt ly không để dính đất, rác bẩn, đóng vào các thùng giấy, thùng nhựa, sọt tre nhẹ tay tránh làm rau dập nát. <xem thêm>

Tình hình sâu bệnh hại và biện pháp phòng trừ

Sâu ăn tạp

Biện pháp canh tác: Vệ sinh đồng ruộng sạch sẽ, cày lật đất phơi và xử lý thuốc trừ sâu. Phải thường xuyên đi thăm ruộng để kịp thời phát hiện sâu, ngắt bỏ ổ trứng hoặc tiêu diệt sâu non mới nở khi chưa phân tán đi xa.

Biện pháp sinh học: Nuôi thả một số đối tượng như ong ký sinh (Diadegma semiclausum), Ong Cotesia Plutella, nấm ký sinh, siêu vi khuẩn gây bệnh VPV, … để tiêu diệt sâu ăn tạp. Khi nhân thả các đối tượng này cần hạn chế việc phun thuốc hoá học, chỉ phun khi thật cần thiết.

Biện pháp hoá học: Dùng thuốc Cúc tổng hợp, thuốc trừ sâu sinh học có thời gian cách ly ngắn trong phòng trừ sâu bệnh trên cây xà lách. Sâu ăn tạp cũng rất dễ kháng thuốc, nên luân phiên nhiều loại thuốc để phun. <xem thêm>

Sâu tơ

Thường xuyên vệ sinh đồng ruộng, tỉa bỏ các lá già, bố trí mùa vụ thích hợp, luân canh với cây trồng khác không cùng ký chủ hoặc trồng xen với cây họ cà, cây hành tỏi sẽ đuổi được bướm của sâu tơ.

Tưới phun mưa lúc trời mát để hạn chế giao phối của con trưởng thành.

Bảo vệ các loài thiên địch như Nuôi thả một số đối tượng như ong ký sinh (Diadegma semiclausum), Ong Cotesia Plutella, nấm ký sinh.

Dùng thuốc hóa học có hoạt chất Abamectin, Azadirachtin như: Abamectin 1.8EC, Neem Bond A EC, Pegasus 500SC, SUCCESS 25EC, dùng các loại thuốc luân phiên để hạn chế tính kháng thuốc của sâu. <xem thêm>

Bệnh hại

Bệnh chết cây con (do Pythium sp., Rhizoctonia sp., Sclerotium sp.)

Bệnh thối bẹ (Slerotium rolfsii, Rhizoctonia solani.)

Bệnh Thối Nhũn Vi Khuẩn (Erwinia Carotovora).

Ngoài biện pháp canh tác phòng trừ bệnh, ta cần dùng một số thuốc phòng trừ bệnh như Som 5DD, Exin 4.5 HP, Zinep …<xem thêm>

Tài liệu tham khảo

Cẩm nang cây trồng, Cây xà lách. Truy cập ngày 14/05/2025, từ https://camnangcaytrong.com/cay-xa-lach-cd72.html

Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Lâm Đồng – Trung tâm Khuyên nông Lâm Đồng (2016), Đơn Dương: Rau xà lách tăng giá gấp 2 lần so với các tháng trước. Truy cập ngày 14/05/2025, từ https://khuyennong.lamdong.gov.vn/tin-tuc-su-kien/680-don-duong-rau-xa-lach-tang-gia-gap-2-lan-so-voi-cac-thang-truoc

Báo Nhân Dân(2024), Rau củ sạch WinEco tiếp cận thị trường quốc tế. Truy cập ngày 14/05/2025, từ https://nhandan.vn/rau-cu-sach-wineco-tiep-can-thi-truong-quoc-te-post821072.html

Báo Dân Việt (2017), Hơn 3 tạ xà lách sạch được xuất bán mỗi ngày

Truy cập ngày 14/05/2025, từ https://danviet.vn/hon-3-ta-xa-lach-sach-duoc-xuat-ban-moi-ngay-7777756224-d508149.html