Giới thiệu về cây su su

Giới thiệu về cây su su

Cây su su (Sechium edule) thuộc họ Bầu bí (Cucurbitaceae), là một trong những cây rau ăn quả phổ biến tại Việt Nam. Cây su su là loại cây rau màu có giá trị kinh tế và dinh dưỡng cao, phù hợp với điều kiện sinh thái vùng núi, trung du và vụ đông ở đồng bằng. Với đặc tính dễ trồng, hiệu quả sử dụng cao và ít sâu bệnh, su su là lựa chọn lý tưởng trong các mô hình nông nghiệp an toàn, nông nghiệp hữu cơ hoặc phát triển nông nghiệp hàng hóa tại địa phương.<xem thêm>

Nguồn gốc xuất xứ và phân bố

Loại cây này phát triển mạnh ở các vùng có khí hậu mát mẻ như Sa Pa, Tam Đảo, Mộc Châu, Đà Lạt. Với đặc tính dễ trồng, năng suất cao, thời gian thu hoạch kéo dài và đa dạng giá trị sử dụng (quả, ngọn, lá non), cây su su là lựa chọn phù hợp trong các mô hình nông nghiệp sinh thái và rau an toàn.

Su su không chỉ là một cây trồng quen thuộc trong đời sống mà còn là cây rau màu có tiềm năng kinh tế ổn định, phù hợp cả với nông hộ quy mô nhỏ và các trang trại trồng rau quy mô lớn. <xem thêm>

Giá trị dinh dưỡng và công dụng

Giá trị dinh dưỡng

Quả và ngọn su su chứa hàm lượng cao các dưỡng chất thiết yếu cho cơ thể, bao gồm:

Vitamin: Đặc biệt là vitamin C, vitamin B6, folate – giúp tăng cường miễn dịch, hỗ trợ thần kinh và tuần hoàn máu.

Khoáng chất: Kali, magie, canxi và sắt – có vai trò trong cân bằng huyết áp, chắc xương và ngăn ngừa thiếu máu.

Chất xơ: Hỗ trợ hệ tiêu hóa, cải thiện chức năng ruột và kiểm soát đường huyết.

Nước: Chiếm tới 90–95% khối lượng quả, giúp thanh nhiệt, giải độc và hỗ trợ giảm cân hiệu quả.

Với hàm lượng calo thấp, su su là loại rau quả lý tưởng cho người mắc bệnh tim mạch, tiểu đường, người cao tuổi và người ăn kiêng. <xem thêm>

Công dụng

Giá trị ẩm thực

Cây su su là loại rau ăn quả có khả năng chế biến đa dạng:

Quả su su có thể luộc, xào, kho, hầm, nấu canh hoặc làm salad.

Ngọn và lá non dùng xào tỏi, nấu canh hoặc ăn kèm lẩu, có vị ngọt mát, mềm và dễ tiêu hóa.

Su su hiện diện trong nhiều bữa ăn gia đình từ đồng bằng đến vùng cao, đồng thời là nguyên liệu phổ biến trong các nhà hàng, quán ăn, đặc biệt tại các khu du lịch vùng núi. <xem thêm>

Chứa các chất chống oxy hóa mạnh: Chất chống oxy hóa là các hợp chất được tìm thấy trong nhiều loại thực phẩm giúp bảo vệ cơ thể chống lại sự tổn thương tế bào, giảm viêm và giảm stress.

Tăng cường sức khỏe tim mạch: Ăn su su có thể cải thiện một số yếu tố nguy cơ gây bệnh tim, chẳng hạn như tăng huyết áp, tăng cholesterol và lưu lượng máu thấp.

Thúc đẩy quá trình kiểm soát đường máu: Su su có hàm lượng carbs thấp và nhiều chất xơ hòa tan, có thể giúp điều chỉnh lượng đường trong máu.

Hỗ trợ thai kỳ khỏe mạnh: Folate, hoặc vitamin B9, là 1 vi chất mà mọi người đều cần – nhưng nó đặc biệt quan trọng đối với những người đang mang thai hoặc dự định có thai.

Tác dụng chống ung thư: Tiêu thụ nhiều rau quả có liên quan đến giảm nguy cơ mắc nhiều loại ung thư khác nhau, bao gồm cả ung thư đường tiêu hóa.

Có thể làm chậm các dấu hiệu lão hóa: Các trung tâm gây lão hóa chính là các phân tử được gọi là gốc tự do gây tổn hại cho các tế bào, cuối cùng dẫn đến giảm chức năng cơ thể theo thời gian.

Hỗ trợ chức năng gan: Gan nhiễm mỡ là tình trạng mỡ thừa được tích tụ vào mô gan. Quá nhiều chất béo trong gan của bạn có thể ảnh hưởng đến khả năng hoạt động bình thường của gan.

Thúc đẩy duy trì trọng lượng cơ thể khỏe mạnh: Ít năng lượng nhưng nhiều chất xơ là 2 yếu tố quan trọng hỗ trợ duy trì cân nặng khỏe mạnh.

Hỗ trợ sức khỏe tiêu hóa: Đường tiêu hóa chịu trách nhiệm giải độc, miễn dịch và hấp thu dưỡng chất. Ăn trái cây và rau quả như su su có thể hỗ trợ tăng cường chức năng tiêu hóa vì có nhiều flavonoid. Flavonoid hỗ trợ các enzyme tiêu hóa, bên cạnh đó cũng giúp loại bỏ và bài tiết chất thải trong đường tiêu hóa. Mặt khác, các chất xơ trong su su là nguồn chất giúp các lợi khuẩn đường ruột phát triển khỏe mạnh.<xem them>

Tiềm năng thị trường, tình hình sản xuất và tiêu thụ

Hiện nay chưa có thông tin cụ thể về diện tích, tình hình sản xuất và tiêu thụ cây su su tại Việt Nam và trên thế giới.

Đặc điểm sinh học và kỹ thuật trồng cây su su

Đặc điểm sinh trưởng và phát triển chung

Đặt điểm thực vật học

Cây su su là cây thân thảo, dây leo khỏe, sống lâu vụ, sinh trưởng mạnh nhờ hệ thống tua cuốn mọc ở nách lá. Thân và cành mềm, màu xanh hoặc hơi tím, dài đến vài mét khi có điều kiện phát triển thuận lợi.

Lá cây có hình tim hoặc hình trứng rộng, chia 3–5 thùy nông, mép có răng cưa nhỏ. Phiến lá phủ lông mịn, mặt trên xanh đậm, mặt dưới nhạt màu hơn.

Hoa su su là hoa đơn tính cùng gốc:

Hoa đực mọc thành chùm, nhỏ, màu vàng nhạt.

Hoa cái mọc đơn lẻ ở nách lá, phía dưới bầu hoa hình tròn là phần phát triển thành quả.

Quả su su có hình dáng giống quả lê, dài 10–20 cm, nặng khoảng 200–500g tùy giống. Quả có thể trơn hoặc có rãnh nhẹ, màu xanh nhạt đến xanh đậm. Mỗi quả chứa một hạt lớn duy nhất, không tách rời khỏi phần thịt quả.

Rễ thuộc dạng rễ chùm, phát triển sâu, lan rộng, giúp cây hấp thu tốt nước và dưỡng chất, đồng thời chống chịu hạn khá tốt. <xem thêm>

Yêu cầu ngoại cảnh

Cây su su phát triển tốt ở vùng có khí hậu mát mẻ quanh năm, nhiệt độ lý tưởng từ 15–25°C. Nhiệt độ trên 30°C làm giảm khả năng ra hoa và đậu quả. Tại vùng đồng bằng, cây chỉ trồng được vào vụ đông hoặc thời điểm thời tiết mát.

Cây ưa sáng, cần nhiều ánh nắng trực tiếp để ra hoa và cho quả tốt. Những nơi nhiều bóng râm sẽ làm cây ít quả, dễ rụng hoa.

Đất trồng cần tơi xốp, giàu mùn, giữ ẩm tốt nhưng không bị úng nước. Độ pH thích hợp là từ 6,0–6,5. Những chân đất cao, thoát nước tốt là lựa chọn lý tưởng để trồng cây su su. <xem thêm>

Kỹ thuật trồng và chăm sóc

Nhân giống

Cây su su được nhân giống bằng quả già đã mọc mầm. Cần chọn quả giống đạt tiêu chuẩn:

Kích thước đều, nặng tay, không bị dập nát

Quả chín sinh lý, đã nảy mầm dài 10–15 cm

Mầm khỏe, thẳng, không bị sâu bệnh.

Chuẩn bị đất và hố trồng

Đào hố sâu 40–50 cm, rộng 40 cm, cách nhau 3–4 m

Mỗi hố bón lót 3–5 kg phân chuồng hoai mục, 0,5 kg vôi bột và 0,3 kg phân lân

Lấp đất mịn, đặt quả giống nằm ngang, mầm hướng lên trên, lấp kín 2/3 quả.

Làm giàn

Cây su su cần giàn chắc chắn vì cây leo mạnh và mang quả nhiều. Giàn cao 2–2,5 m, rộng thoáng, làm bằng tre, gỗ, lưới kẽm hoặc dây thép. Có thể làm giàn chữ A, giàn mái bằng hoặc giàn đơn tuỳ địa hình.

Tưới nước và bón phân

Tưới nước đều đặn, giữ ẩm thường xuyên, nhất là giai đoạn cây ra hoa, đậu quả

Bón thúc định kỳ 20–25 ngày/lần bằng phân NPK hoặc phân hữu cơ sinh học.

Có thể dùng dịch chuối, phân cá, chế phẩm sinh học để tăng dinh dưỡng hữu cơ.

Tỉa nhánh và chăm sóc

Tỉa bớt lá già, cành sâu bệnh, nhánh yếu để thông thoáng giàn

Tạo tán hợp lý giúp ánh sáng xuyên đều, hạn chế bệnh nấm và rụng hoa. <xem thêm>

Tình hình sâu bệnh hại và biện pháp phòng trừ

Sâu tơ (Plutella xylostella)

Sâu tơ là loài gây hại chính trên cây rau cải và với lá non su su nó cũng ăn nhưng ít hơn. Nó có thể gây hại 39 loại rau khác nhau. Sâu tơ cũng là loại sâu hình thành tính kháng thuốc nhanh nhất. Ở Tam Đảo mật độ sâu tơ thường gia tăng và gây hại nặng vào cuối mùa khô – sang đầu mùa mưa (vào tháng 3 – 4 – 5) gây ảnh hưởng đến chất lượng ngọn su su. <xem thêm>

Biện pháp phòng trừ:

Hủy bỏ tàn dư cây trồng giúp giảm mật độ sâu

Tưới phun mưa vào lúc trời chiều tối khi sâu trưởng thành ra rộ cũng là biện pháp phòng trừ sâu tơ tốt để ngăn cản việc giao phối và đẻ trứng của sâu trưởng thành.

Theo dõi diễn biến thành phần thiên địch và sâu non, phun thuốc khi sâu còn nhỏ tuổi, không phun thuốc khi mật độ kí sinh, thiên địch cao, khi cây đã có nụ hoa tăng cường sử dụng thuốc vi sinh, thuốc ít độc hại và thuốc có thời gian cách li ngắn. Phải luân phiên thay đổi các loại thuốc khi sử dụng.

Khi mật độ sâu cao, sử dụng các loại thuốc thông dụng như: Các loại thuốc trừ sâu vi sinh, thuốc diều hòa sinh trưởng Match, success 25EC, Map permethrin 10EC, 25EC… <xem thêm>

Sâu xám (Agrotis ypsilon)

Sâu xám là loại sâu ăn tạp, phá hại hầu hết các loại cây trồng đặc biệt là cây con hay cây mới trồng. Tuy nhiên việc phòng trừ sâu xám không mấy khó khăn khi người nông dân phòng trừ kịp thời.

Sâu non có màu nâu đen, có đường kẻ màu nâu nhạt ở giữa và hai sọc hai bên. Đầu rất đen với hai điểm trắng. Sâu non thường hoạt động vào ban đêm, ban ngày thì lẩn tránh trong đất hoặc trong rác rưởi, có thể tìm thấy chúng ở độ sâu 12cm. Sâu thường cuộn tròn khi bị động. Sâu non có 5 – 6 tuổi, kéo dài khoảng 28 – 35 ngày. <xem thêm>

Sâu xám Nhộng:

Nhộng màu đỏ đậm, dài khoảng 25mm, giai đoạn nhộng kéo dài 7 – 10 ngày.

Sâu xám chỉ có thể sống trên đất khô, khi ngập úng sâu có thể bị chết. Sâu xám có thể gây hại nặng cho cây giống và cây mới trồng. Ban đêm sâu non chui lên mặt đất và ăn thân cây sát mặt đất. Ở đất cát, gần bờ hoặc lùm cây rậm rạp thường bị hại nặng. Đất có cỏ rậm rạp là nơi sâu xám trú ngụ nhiều nhất vì con trưởng thành thích những chỗ này để đẻ trứng.

Biện pháp phòng trừ: Nếu có điều kiện tưới ngập nước để tiêu diệt sâu non và nhộng trên những ruộng có nhiều sâu xám, hãy thực hiện biện pháp phòng trừ sau:

Cày xới để sâu non và nhộng lộ lên làm mồi cho chim và các động vật khác. Đối với những ruộng nhỏ có thể bắt sâu bằng tay.

Việc phun thuốc trực tiếp vào gốc cây khi mới trồng cũng có thể diệt được sâu xám nhưng hiệu quả không cao.

Khi cần thiết nên phun thuốc vào chiều tối bằng một số loại thuốc thông dụng như Sumialpha 5EC, Sherpa 25EC… <xem thêm>

Sâu khoang (Prodenia litura fabricius)

Sâu khoang phân bố rất rộng rãi ở nhiều vùng, là loại sâu ăn tạp, có thể gây hại nhiều loại cây trồng khác nhau.

Sâu non thường tập trung thành từng đám gặm ăn thịt lá và biểu bì mặt dưới lá, chừa lại biểu bì trên và gân lá. Khi sâu lớn dần thì phát tán phá hại và lúc. này sâu có thể ăn khuyết lá hoặc cắn trụi lá, chúng thải phân làm điều kiện cho nấm bệnh xâm nhập và phát triển ảnh hưởng đến năng suất và phẩm chất của cây. Sâu non đầy sức có màu nâu đen hoặc nâu tối.

Biện pháp phòng trừ:

Phát hiện kịp thời bắt ổ trứng hoặc sâu non mới nở. Đây có thể là biện pháp thiết thực trong việc phòng trừ sâu khoang.

Làm đất phơi ải kĩ, xới xáo làm cỏ kịp thời sau khi đã trồng cây.

Khi cần thiết sử dụng một số các loại thuốc thông dụng như: Pen tac 2EC, Politrin 440EC, Pegasus 500SC.

Dùng chế phẩm nấm đối khắng Trichoderma. <xem thêm>

Biện pháp chính khắc phục sâu bệnh hại su su là phòng hơn chữa, thực hiện các nguyên tắc của IPM:

Chọn đất thoát nước tốt, luân canh với cây trồng nước hoặc cây trồng khác họ để hạn chế bệnh hại.

Chọn giống khoẻ, sạch bệnh.

Vệ sinh đồng ruộng trước và sau mỗi vụ gieo trồng.

Su su nổi tiếng là cho sản phẩm an toàn, rất ít khi người trồng phải sử dụng thuốc bảo vệ thực vật đối với chúng, tuy nhiên có thể sử dụng các loại thuốc ít độc hại khi cần thiết.<xem thêm>

Tài liệu tham khảo

Tuổi trẻ online (2019), 10 lợi ích ấn tượng của quả su su. Truy cập ngày 9/10/2025, từ:

https://tuoitre.vn/10-loi-ich-an-tuong-cua-qua-su-su-20190708153143141.htm

Cẩm nang cây trồng, Cây su su. Truy cập ngày 9/10/2025, từ: https://camnangcaytrong.com/C%C3%A2y%20su%20su-ctd2207.html