Giới thiệu về cây gấc

Giới thiệu về cây gấc

Gấc (Momordica cochinchinensis) là cây dây leo nhiệt đới, thường mọc hoang hoặc được trồng rải rác trong vườn nhà từ lâu đời ở Việt Nam. Trái gấc chín có vỏ màu đỏ cam, cơm gấc dày chứa nhiều lycopene, beta-carotene, vitamin E và chất béo thực vật – được ví như “kho báu dinh dưỡng tự nhiên”.

Ngoài việc dùng làm xôi gấc ngày Tết, nhuộm màu thực phẩm tự nhiên, gấc còn được chế biến thành dầu gấc, viên nang dinh dưỡng, mỹ phẩm chống oxy hóa và thực phẩm chức năng. Đây là cây trồng có tiềm năng lớn, phù hợp với mô hình nông hộ – hợp tác xã, đặc biệt trong xu hướng tiêu dùng hướng đến sức khỏe và sản phẩm tự nhiên.<xem them>

Nguồn gốc xuất xứ và phân bố

Nguồn gốc

Cây gấc là một loại cây có nguồn gốc từ vùng phía nam Trung Quốc và Đông Bắc của nước Úc. Cây gấc từ lâu đời đã trở thành loại cây rất quen thuộc với người dân Việt Nam. Cây gấc vô cùng có ý nghĩa đối với đời sống, nó là nguyên liệu cho nhiều món ăn truyền thống và cũng là một trong những vị thuốc chữa bệnh hiệu quả.<xem them>

Phân bố

Đồng bằng sông Hồng: Hà Nam, Nam Định, Hưng Yên – trồng rải rác trong vườn, lên giàn ven tường hoặc xen canh

Miền Trung – Tây Nguyên: Nghệ An, Quảng Nam, Gia Lai – đất cao, khí hậu nắng đều, cây phát triển tốt

TP.HCM, Long An, Đồng Nai, Tiền Giang: Gấc được trồng thương phẩm để chế biến dầu, xuất khẩu. <xem them>

Giá trị dinh dưỡng và công dụng

Giá trị dinh dưỡng

Trong 100g thịt gấc có chứa 15 mg carotene và 16 mg lycopen. Khi gấc càng chín thì hàm lượng carotene sẽ giảm hoặc ngược lại. Trong quả gấc còn có chất Lycopen thực vật góp phần chống lão hóa, phòng chữa sạm da, trứng cá, khô da, rụng tóc, nổi sẩn… Ngoài ra, nó còn có công dụng trong việc dưỡng da, bảo vệ da, giúp cho da luôn hồng hào tươi trẻ và mịn màng. Nhiều nghiên cứu cho thấy các hợp chất của carotene, lycopen, vitamin E (cotopherol) có trong dầu gấc giúp làm vô hiệu hóa 75% các chất gây ung thư, nhất là ung thư vú. Trong nền Y Học Cổ Truyền Việt Nam và Trung Quốc, hạt gấc có thể thay thế cho mật gấu để điều trị các trường hợp chấn thương, sưng đau, bệnh quai bị.<xem them>

Công dụng

Cây gấc là một loại dược liệu được sử dụng trong việc chữa bệnh. Các bộ phận của cây gấc bao gồm: cơm quả gấc, hạt gấc, rễ gấc và lá gấc đều có thể được sử dụng để làm thuốc. Một số bài thuốc chữa bệnh từ quả gấc mà bạn có thể tham khảo như sau:

Chữa bệnh trĩ: Dùng 2-3 hạt gấc hòa cùng nước xông rửa và lấy nước đặc bôi lên búi trĩ ngày vài lần.

Chữa quai bị: Dùng các vị thuốc như nhân hạt gấc 40g, xích tiểu đậu, đại hoàng 40g tán nhuyễn rồi trộn với dầu mè để bôi lên vùng bị tổn thương.

Chữa răng lợi sưng đau chảy máu: Dùng hạt gấc giã nhỏ sau đó hòa với nước rồi ngậm khoảng 30 phút thì nhổ bỏ, làm như thế tuần khoảng 2 – 3 lần sẽ giảm sưng đau răng và lợi. <xem them>

Nguyên liệu làm món ăn, đồ uống

Ngoài công dụng chữa bệnh, cây gấc, hay nói cụ thể là quả gấc được sử dụng làm món ăn. Nổi bật nhất phải kể đến chính là xôi gấc. Màu đỏ cam đẹp mắt của xôi gấc được tạo nên hoàn toàn từ quả gấc là nguyên liệu không thể thiếu làm xôi cúng ngày Tết.

Ngoài ra, người ta còn dùng quả gấc để làm dầu gấc, mứt dừa gấc, sinh tố gấc hay bánh gấc với màu sắc bắt mắt và hương vị vô cùng thơm ngon. <xem them>

Tiềm năng thị trường, tình hình sản xuất và tiêu thụ

Tiềm năng thị trường

Gấc có thể thu trái sau 5 – 6 tháng trồng, mỗi cây cho 15 – 25 trái/năm, trái nặng 1,2 – 2,5 kg.

Giá bán cao: dao động 10.000 – 30.000 đ/kg trái tươi; dầu gấc có thể đạt 600.000 – 1.000.000 đ/lít tùy loại.

Gấc là nguồn màu thực phẩm tự nhiên và hoạt chất chống oxy hóa tự nhiên, được ưa chuộng trong ngành thực phẩm – dược – mỹ phẩm.

Xu hướng trồng gấc hữu cơ – không hóa chất – truy xuất nguồn gốc đang được các HTX – doanh nghiệp triển khai.

Có thể ép dầu – làm bột gấc – đông khô cơm gấc để xuất khẩu hoặc cung cấp cho nhà máy sản xuất dược liệu, TPCN. <xem them>

Tuy mới phát triển trên diện rộng và thu hoạch những vụ đầu nhưng năng suất gấc bình quân ở một số vùng nguyên liệu đã đạt khoảng 10 – 12 tấn/ha. Với mức giá thu mua trung bình từ 8.000 – 10.000 đồng/kg tùy loại, sau khi trừ chi phí sẽ có thu nhập vào khoảng 80 triệu đồng/ha. Nếu chăm sóc tốt, cây gấc có thể cho thu hoạch liên tục trong 5 – 10 năm với sản lượng 18 – 20 tấn/ha, khi đó thu nhập có thể lên tới 100 – 150 triệu đồng/ha/năm. <xem them>

Tình hình sản xuất và tiêu thụ gấc ở Việt Nam

Theo ghi nhận sơ bộ của Viện Khoa học Bộ Nông nghiệp Việt Nam, sản lượng gấc Việt Nam xuất khẩu vào Mỹ đạt bình quân 500 – 1.000 tấn/năm, vào Ấn Độ khoảng 11.000 tấn/năm, vào Nhật 4,2 triệu tấn/năm, vào Thái Lan khoảng 1 triệu tấn/năm, vào châu Âu khoảng trên 2 triệu tấn/năm…<xem them>

Hiện nay, gấc được triển khai trồng nhiều trên địa bàn các xã Phong Phú, Hòa Ân, Hòa Tân, huyện Cầu Kè; Bình Phú, Phương Thạnh, huyện Càng Long; một số xã của huyện Châu Thành và Cầu Ngang, với diện tích gần 60ha. Trong này, tập trung nhiều ở huyện Cầu Kè với gần 45ha.

Theo lãnh đạo Phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn huyện Cầu Kè, thông qua dự án “Hỗ trợ phát triển sản xuất cây gấc trồng xen cây ngò gai dưới tán lá theo hướng nông nghiệp sạch, liên kết chuỗi giá trị, gắn sản xuất với tiêu thụ sản phẩm”, quy mô liên xã (xã Phong Phú, Hòa Ân) được đầu tư triển khai từ năm 2021. Đây là dự án nhằm hỗ trợ cho các hộ có diện tích đất sản xuất kém hiệu quả, có nhu cầu chuyển đổi cơ cấu cây trồng để nâng cao hiệu quả sản xuất, cải thiện thu nhập, với diện tích 20ha (xã Phong Phú có 29 hộ/diện tích 6,8ha; Hòa Ân có 43 hộ/diện tích 13,2ha).<xem them>

Những năm trước, cây gấc từng được người dân vùng biên giới Đắk Wil canh tác nhưng với diện tích nhỏ lẻ, từ 1-2 sào, chủ yếu để cung cấp cho người dân, chợ dân sinh trong vùng. Từ năm 2021, HTX gấc Nam Hà ở thị trấn Ea Tling bắt đầu liên kết sản xuất, cam kết bao tiêu sản phẩm đầu ra cho người dân. Diện tích trồng gấc vì thế tăng dần. Theo Hội Nông dân xã Đắk Wil, tính đến tháng 9, tòan xã Đắk Wil có 11 hộ liên kết trồng gấc với HTX, trên diện tích khoảng 4,6ha. Đa phần các vườn cây hiện đã bước vào giai đoạn thu hoạch. <xem them>

Tình hình sản xuất và tiêu thụ gấc trên thế giới

Theo nghiên cứu mới nhất của chúng tôi, quy mô thị trường quả gấc toàn cầu đạt 549 triệu đô la Mỹ vào năm 2024 , phản ánh sự quan tâm ngày càng tăng đối với loại siêu trái cây giàu dinh dưỡng này. Thị trường dự kiến sẽ tăng trưởng với tốc độ CAGR mạnh mẽ 8,1% từ năm 2025 đến năm 2033, với dự báo sẽ đạt giá trị 1.075 triệu đô la Mỹ vào năm 2033. Yếu tố tăng trưởng chính thúc đẩy sự mở rộng này là nhận thức ngày càng tăng về lợi ích sức khỏe của quả gấc, đặc biệt là hàm lượng beta-carotene, lycopene và các chất chống oxy hóa cao, những yếu tố đang thúc đẩy việc áp dụng quả gấc trong nhiều ngành công nghiệp khác nhau, từ thực phẩm và đồ uống đến dược phẩm chức năng và mỹ phẩm.<xem them>

Đặc điểm sinh học và kỹ thuật trồng cây gấc

Đặc điểm sinh trưởng và phát triển chung

Đặt điểm thực vật học

Gấc thuộc cây bán hoang dại, là cây thân thảo dây leo thuộc chi mướp đắng. Đặc tính sống là leo vào các giàn, bờ các bụi, miễn là khu vực có chỗ để cây bám. Là loại cây trồng khá phổ biến của nước ta, từ cây hoang dại được nông dân chọn lọc và đem về trồng từ lâu. Thời gian sinh trưởng từ 9 tháng đến 1 năm. Mỗi năm chỉ thu hoạch 1 mùa

Thân: Leo khỏe, chiều dài giao động 10 – 15m, thân dây có tiết diện góc.

Lá gấc: Có màu xanh biết, xanh và nhẵn. Kích thước có thể to bằng bàn tay, có thùy hình chân vịt, phân ra từ 3 đến 5 dẻ, có chiều dài 8 – 18cm. Bên cạnh cuống lá có mọc các dây cuốn, giống như họ bầu bí, có khả năng bám và cuốn vào cọc và cây. <xem them>

Hoa: Gấc là loài đơn tính khác gốc. Hoa mọc ở nách lá, có màu trắng, hình loa kèn, đài màu xanh. Đại đa số hoa đực và hoa cái cùng trên 1 dây, cũng có 1 số dây chỉ có hoa đực hoặc chỉ có hoa cái. Gấc trổ hoa từ mùa hè sang mùa thu, đến mùa đông mới chín. Miền bắc thu hoạch vào cuối đông, trước hoặc sau tết âm lịch. Sau khi quả đã chín hết, lá rụng, lá và các dây nhỏ khô héo hết, đến giữa mùa đông năm sau lại đâm chồi nảy lộc.

Quả: Hình tròn, khi chưa chín có màu xanh, khi chín chuyển sang màu đỏ cam có đường kích 15 – 20cm. Vỏ quả có gai. Bên trong mỗi quả thường có 6 múi. Thịt gấc màu đỏ cam.

Hạt: Gấc có màu nâu thẫm, dẹp, có cạnh.<xem them>

Đặt điểm sinh thái

Khí hậu

Nhiệt độ lý tưởng: 22 – 32°C

Ưa khí hậu nhiệt đới, ẩm – cần nắng đều để ra hoa, đậu trái tốt

Thích hợp trồng từ tháng 1 – 4 (miền Bắc) hoặc quanh năm ở miền Nam nếu có nước tưới chủ động

Đất đai

Phù hợp: đất thịt nhẹ, đất phù sa, đất cát pha – thoát nước tốt

pH đất: 5.5 – 6.5

Không chịu được úng lâu, tầng canh tác cần thoáng khí để rễ phát triển mạnh. <xem them>

Các giống cây gấc hiện nay

Gấc nếp:

Trái thường to, số lượng hạt nhiều, vỏ quả ít gai, gai to. Khi chín có màu đỏ cam rất đẹp, bổ ra bên trong vàng tươi, hạt được bao bọc một lớp màng dày có màu đỏ.

Gấc tẻ:

Trái nhỏ hơn loại gấc nấp, vỏ dày, tương đối ít hạt, nhiều gai, và gai nhỏ và nhọn. Bên trong thịt gấc có màu vàng nhạt, lớp màng bao bọc hạt mỏng và đỏ nhạt hơn gấc nếp. <xem them>

Kỹ thuật trồng và chăm sóc

Gấc là 1 loại cây trồng không kén đất, có thể sống và thích nghi ở nhiều loại đất khác nhau. Nhưng đất phù hợp nhất giúp gấc sinh trưởng phát triển tốt, cho năng suất và chất lượng cao phải nói đến là đất phù xa, nhiều mùn, có khả năng thoát nước tốt.

Gấc được trồng với mật độ 4 – 6m/cây.

Chuẩn bị đất trồng gấc, quốc xới khoảng đất khoảng 1 m, độ sâu từ 40 – 60cm.

Trộn 20 – 30 kg phân ải với đất trồng cho vào hố đã đào.

Lượng bón lót:

0,5 – 0,6kg super lân, 30 – 50 gram Furadan 3H hoặc Basudin 10 H để ngừa sâu bọ phá hại rễ. Nếu đất quá chua có thể bón vôi từ 0,3 – 1kg/hố (Vôi cần phải trộn đều với đất ở đáy hố trước khi bón lót cho gấc.

Xác định thời vụ trồng gấc

Đối với miền Bắc: Nên trồng gấc vào khoảng tháng 2 đến tháng 3 dương lịch.

Đối với miền Nam: Do đặc điểm cây trồng ưa nước, nên thời vụ thích hợp nhất trồng gấc là vào đầu mùa mưa. <xem them>

Kỹ thuật thiết kế giàn trồng gấc

Gấc cũng như các cây họ bầu bí khác, trồng trong bầu. Vì vậy chúng ta phải chuẩn bị đất, đào hố và làm gian cho gấc leo, như thế mới đảm bảo được sinh trưởng, ra hoa đậu trái của gấc.

Với đặc điểm dễ sống của gấc ngoài giàn thì chúng ta có thể cho gấc leo vào các cây trong vườn, hoặc bò ra đất. Nhưng chất lượng và năng suất quả thấp, dây gấc leo càng cao càng ít quả, cho gấc leo ngang thì năng suất tăng lên đáng kể. <xem them>

Kỹ thuật chăm sóc cây gấc

Khi cây phát triển có chiều dài 30 – 40cm, tiến hành dắt ngọn leo vào giậu hoặc vào giàn. Thường xuyên kiểm tra, dắt các ngọn được sinh ra tiếp theo lên giàn, những cây nào ra nhiều hoa nhiều quả thì năm thứ nhất giữ lại.

Cuối mùa hoa cắt bơt những nhánh con không có hoa, để cho giàn đỡ nặng và cho cây tập chung nuôi quả.

Thường xuyên làm cỏ, xới nhẹ quanh gốc, cách gốc khoảng 25 – 30cm, kích thích sự phát triển và lan rộng của rễ gấc. <xem them>

Bón phân cho gấc:

Ngoài phân lót, tiến hành bón phân thúc vào đầu, giữa và cuối mùa mưa vào các hố, để bổ xung dinh dưỡng giúp gấc sinh trưởng phát triển tốt, ra hoa và đậu quả nhiều.

Lượng bón:

Có thể sử NPK (16 – 16 – 8) hoặc NPK (20 – 20 – 15) lượng bón 0,3 – 0,5g/hốc. Có thể trộn thêm phân hữu cơ vi lượng HVP Organic 30 – 50g/hốc.

Cách bón:

Có thể đào rãnh rộng 10cm sâu 10cm hình vành khăn cách gốc 25 – 30cm bón phân vào rãnh rồi lấp đất lại hoặc rải đều phân lân lên mặt đất cách gốc 25 cm rồi dùng cuốc xới nhẹ lấp phân. Xếp cỏ khô, rơm rạ lên mặt để giữ ẩm và chống rửa trôi.

Tưới và thoát nước:

Là cây cần nhiều nước nhất là giai đoạn ra hoa và phát triển trái. Nếu thiếu nước ở giai đoạn này sẽ làm hoa rụng, trái phát triển kém. Mặc dù cấy cần đủ ẩm nhưng rất sợ úng do đó phải cung cấp đủ nước và thoát nước ở gốc cây cho tốt.

Sử dụng chất kích thích (Giai đoạn khi cây có 1 – 2 lá thật):

Có thể dùng một số chất kích thích giúp tăng số lượng hoa cái. Phun NAA với nồng độ 25 – 100 ppm hoặc MH phun với nồng độ 100 – 150 ppm. <xem them>

Thụ phấn nhân tạo:

Gấc là cây lưỡng tính, thụ phấn chủ yếu nhờ gió, sâu bọ, ong bướm,…bằng cách dùng bông ướt lấy phấn trên đầu nhị của hoa đực bôi lên bầu nhụy của hoa cái vào thời điểm hoa đực và hoa cái đều nở đều

Xử lý để gốc gấc:

Khi thu hoạch trái xong, gấc đã rụng lá gần hết chúng ta có thể tiến hành lấy dao hoặc kéo sắc cắt cành hoặc cắt dây dấc, chỉ chừa lại 1 đoạn gấc dài 40 – 60cm trên mặt đất, sau đó đào hố hình vành khăn rộng 20 cm sâu 10 cm cách gốc 25 – 30 cm bón phân rồi lấp đất lại và tưới nước để gốc tái sinh chồi mới. Mỗi năm cắt dây 1 lần; sau 3 – 4 năm gốc gấc rất to sẽ cho nhiều trái nếu chăm sóc tốt.<xem them>

Tình hình sâu bệnh hại và biện pháp phòng trừ

Sâu hại:

Bọ dừa: Bọ cánh cứng dài 8mm cánh màu vàng ăn phá hoại lá gấc. Phòng trừ bằng cách xịt các loại thuốc như Tata 25WG xịt đều trên lá.

Rầy mềm: bu mặt dưới lá hút nhựa, xịt Decis 50ND hoặc Vicidi-M 50ND 20-30ml/bình 8 lít.

Nhện đỏ: tập trung nhiều ở mặt dưới lá thường thấy trong mùa nắng làm úa lá vàng, xoắn lá, dây gấc mọc cằn cỗi phòng trừ bằng cách phun Alfamite 15EC hoặc SK Enpray 99EC xịt đều trên lá.

Ruồi trái cây: phá hại nặng khi gấc có trái. Ruồi chích trái đẻ trứng ấu trùng phát triển phá vỏ trái làm thối trái, trị bằng cách phun xịt dung dịch oncol 20EC liều lượng 30ml/8lít, vệ sinh lượm đốt bỏ các trái gấc thối rụng.

Sâu xanh: Sâu xanh ăn hại lá gấc: giai đoạn non chúng thường cuốn lá để làm tổ, sau đó chúng tiến hành ăn khuyết lá, làm cho lá gấc. dùng thuốc Padan 95SP liều lượng 10 – 15 g/10 lít vào chiều mát. <xem thêm>

Bệnh hại thường gặp:

Đốm lá: do nấm Pseudope-ronopora cubensis Rostow gây bệnh lá gấc bị bệnh mặt trên có nhiều chấm vàng, mặt dưới có các chất xám sau đó lá chết héo. Dây gấc bị bệnh phát triển kém không cho trái hoặc cho ít trái, trái nhỏ phẩm chất kém, phòng trị bằng cch xịt dung dịch Viben – C hoặc Viroral 50BTN lên lá.

Bệnh cháy lá: do nấm Collectrichum lagenarium Ell and Halst gây bệnh. Lá gấc bị bệnh cháy thành đốm hoặc cháy khô cả lá phòng trị giống như bệnh đốm lá.

Bệnh hoa lá: do virus (CMV) gây bệnh lá gấc bị bệnh thường bị đốm vàng xoắn lá dây mọc còi cọc không cho trái, bệnh do cực vi trùng gây ra không có thuốc trị, phòng trừ bằng cách nhổ bỏ phun thuốc trị bọ dừa và rầy mềm truyền bệnh cũng giảm bớt bệnh.

Tuyến trùng: Tuyến trùng Meloidogyne spp. làm rễ, dây gốc bị tuyến trùng phá hoại trông còi cọc phát triển kém, vàng cho trái hoặc không cho trái. Phòng trừ bằng cách rải một hố 30gram Vifuran 10H hoặc 20gram Vimoca 10G khi gieo hạt hoặc trồng cây con.<xem thêm>

Tài liệu tham khảo

Cẩm nang cây trồng, Cây gấc. Truy cập ngày 21/08/2025, từ https://camnangcaytrong.com/cay-gac-cd93.html

Ban Tuyên Giáo Trung Ương Hội Nông Dân Việt Nam (2016), Phòng trừ một số sâu bệnh hại trên cây gấc. Truy cập ngày 21/08/2025, từ http://www.khoahocchonhanong.com.vn/Phong-tru-mot-so-sau-benh-hai-tren-cay-gac.html

Báo Công Thương (2018), Nhiều tiềm năng xuất khẩu trái gấc. Truy cập ngày 21/08/2025, từ https://congthuong.vn/nhieu-tiem-nang-xuat-khau-trai-gac-112237.html

Báo Trà Vinh Online (2022), Gấc – cây trồng cho thu nhập cao. Truy cập ngày 21/08/2025, từ https://www.baotravinh.vn/xay-dung-nong-thon-moi/gac-cay-trong-cho-thu-nhap-cao-24227.html

Báo và Phát thanh truyền hình Lâm Đồng (2022), Thu nhập quanh năm nhờ trồng gấc Truy cập ngày 21/08/2025, từ https://truyenhinhdaknong.vn/news/thu-nhap-quanh-nam-nho-trong-gac-14329.htm